CNN - Τα μουσεία της Δύσης είναι γεμάτα με αιτήματα για να επιστρέψουν την κλεμμένη πολιτιστική κληρονομιά που είναι ιδιοκτησία των καταπιεσμένων λαών, η οποία λεηλατήθηκε από τους αποικιακούς στρατούς τον 19ο αιώνα ή που αρπάχτηκε άδικα από άπληστους ιεραπόστολους ή σκανδαλώδεις πρεσβευτές.
Τουλάχιστον το 90% των αφρικανικών πολιτιστικών αγαθών βρίσκεται σε ευρωπαϊκά μουσεία, σύμφωνα με έκθεση που διενεργήθηκε κατόπιν αιτήματος του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν, ο οποίος αποφάσισε ότι πρέπει να επιστραφούν πολλά από αυτά. Ωστόσο, το Βρετανικό Μουσείο αρνήθηκε να δώσει στην Ελλάδα τα μάρμαρα του Παρθενώνα που εκλάπησαν από τον Λόρδο Έλγιν.
Σύμφωνα με το νόμο, ένας κλέφτης δεν επιτρέπεται να διατηρεί τα κλοπιμαία, ανεξάρτητα από το πόσες ώρες έχουν περάσει από την αρπαγή, ή πόσο αυτός μπορεί να τα έχει βελτιώσει. Στο παρελθόν, πολλά πολιτιστικά περιουσιακά στοιχεία εξήχθησαν άδικα από μέρη που είναι τώρα ανεξάρτητα κράτη. Αυτά τώρα θέλουν τα κλοπιμαία να επιστρέψουν εκεί που δημιουργήθηκε και στους ανθρώπους για τους οποίους έχουν μεγαλύτερη σημασία.
Μεγάλα μουσεία όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Getty, το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο και το Humboldt Forum στο Βερολίνο έχουν φυλακίσει την πολύτιμη κληρονομιά άλλων χωρών που έχουν αρπαχθεί κατά τη διάρκεια επιθετικών πολέμων, με κλοπή ή διπλωματία. Έχουν αρνηθεί το αίτημα να τους επιστρέψουν, αν και πολλοί πολιτιστικοί θησαυροί αρπάχθηκαν από αποικιακούς στρατούς κατά τη διάρκεια γεγονότων που σήμερα θεωρούνται ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Υποστηρίζουν ότι έχουν το δικαίωμα να κρατούν «τα λάφυρα πολέμου» - παρόλο που το δόγμα αυτό απορρίπτεται από το διεθνές δίκαιο - ή αλλιώς εξαρτώνται από τη σχολική φιλοσοφία παιδικής χαράς του «κατόχου εύρεσης», ανεξάρτητα από το πόσο ασυνείδητος είναι ο ευρών.
 |
 |
Ο Έλγιν ποτέ δεν προσφέρθηκε να πληρώσει για τα μάρμαρα επειδή γνώριζε ότι οι Οθωμανοί δεν θα τα πωλούσαν ποτέ, γι 'αυτό πλούσια δωροδόκησαν τους τοπικούς αξιωματούχους για να κλείσουν τα μάτια, ενώ οι εργάτες του έκοβε τα γλυπτά από τους τοίχους του ναού. Τώρα, το Βρετανικό Μουσείο ισχυρίζεται ψευδώς ότι ο Έλγιν ενήργησε νόμιμα και αρνείται να επιτρέψει στα δύο μισά αυτού του μεγαλύτερου σωζόμενου θαύματος του αρχαίου κόσμου να επανενωθούν στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης, στον τόπο όπου μπορούν να εκτιμηθούν καλύτερα.
Το 2017, ο Πρόεδρος Μακρόν δήλωσε ότι «η αφρικανική πολιτιστική κληρονομιά δεν μπορεί πλέον να παραμένει φυλακισμένη στα ευρωπαϊκά μουσεία». Επιστρέφει πίσω στη Νιγηρία μερικά από τα Χάλκινα του Μπενίν, που αγόρασαν οι Γάλλοι μετά την κατάσχεσή τους από μια βάρβαρη «μαρτυρική επιδρομή» του βρετανικού στρατού το 1897. Το Βρετανικό Μουσείο κατέχει και πολλά άλλα, αλλά το διοικητικό συμβούλιο αρνείται ακόμη και να συζητήσει την επιστροφή αυτών των έργων του προχωρημένου Αφρικανικού πολιτισμού του 16ου αιώνα.
Το Μουσείο Victoria & Albert του Λονδίνου είναι εξίσου επιβλαβές: πρόσφατα εξέθεσε μερικές από τα λάφυρα από τη Μάχη στα Μάγδαλα, που αποτελεί τον επίλογο της αποστολής του Βρετανικού Στρατού το 1868 στην Αβησσυνία, στα οποία συμπεριλαμβάνεται το χρυσό στέμμα του σεβαστού χριστιανικού βασιλιά της χώρας. Αυτή η εισβολή ισοδυναμεί με έγκλημα επιθετικότητας, αλλά στην έκθεση παρουσιάστηκε απλώς ως "αμφιλεγόμενη". Οι Βρετανοί επιμελητές φαίνεται ευγνώμονες για τις αποικιακές θηριωδίες που απέφεραν θησαυρούς στη Βρετανία. Τις εμφανίζουν με ευφημιστικές ετικέτες και αποφεύγουν επικριτικούς απολογισμούς για τον τρόπο με τον οποίο κατασχέθηκαν.
Χώρες που έχουν κατακτηθεί ή αποικιστεί στο παρελθόν είναι τώρα αποφασισμένες να ανακτήσουν τους θησαυρούς τους και η δήλωση του Προέδρου Μακρόν έχει χαιρετιστεί ως απονομή «δικαιοσύνης επιτέλους» προς τα θύματα της αποικιοκρατικής λεηλασίας. Η αρχή, σύμφωνα με την οποία όσα έχουν αποκτηθεί παράνομα πρέπει να επιστραφούν, έχει αναγνωριστεί από τα δικαστήρια της Αγγλίας, της Ιρλανδίας και των ΗΠΑ, τα οποία έχουν αποφανθεί ότι τα εθνικά κράτη έχουν «κυριαρχία» πάνω σε αντικείμενα που αποτελούν «κλειδιά στην κληρονομιά τους». Οι συνθήκες ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς υιοθετώντας το «δίκαιο για τον πολιτισμό», ενώ μια δήλωση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών τούς δίνει δικαίωμα στην επιστροφή ιδιοκτησίας «που λαμβάνεται χωρίς την ελεύθερη, προηγούμενη και ενημερωμένη συναίνεσή τους». Οι νόμοι των πιο προηγμένων χωρών απαιτούν την επιστροφή της τέχνης που κατασχέθηκαν από τους Ναζί - γιατί όχι και τα πολιτιστικά αγαθά που εκλάπησαν ταυτόχρονα από τον ιαπωνικό στρατό από πολλές ασιατικές χώρες, ή τα λάφυρα των αποικιακών στρατών;
Φυσικά, πρέπει να υπάρχουν εξαιρέσεις. Η διατήρηση των ανεκτίμητων αρχαιοτήτων είναι απαραίτητη και δεν θα ήταν σωστό να τα επιστρέψουμε σε χώρες που πλήττονται από εμφύλιο πόλεμο ή σε μουσεία όπου θα βρίσκονται σε κίνδυνο, είτε από διεφθαρμένους επιμελητές είτε από έλλειψη κλιματισμού. Το δικαίωμα αποκατάστασης πρέπει επίσης να στερηθεί σε κράτη που θα τα χρησιμοποιήσουν για να προωθήσουν πλαστή ιστορία ή που καταπατούν τα δικαιώματα των ίδιων των λαών, στο όνομα του πολιτισμού των οποίων ζητούν αποκατάσταση.
Θα χρειαστεί μια διεθνής σύμβαση για να γίνουν αυτές οι διακρίσεις ή τουλάχιστον ένα συμφωνημένο σύνολο δεοντολογικών κανόνων για τα μουσεία ώστε να αποφασίζουν για τα αιτήματα επαναπατρισμού. Η αρχή δεν χρειάζεται να εφαρμόζεται σε όλες τις αρχαιότητες, αλλά μόνο σε αυτές που έχουν σημασία, είτε επειδή συνιστούν «κλειδιά για την ιστορία» ενός έθνους, είτε έχουν θρησκευτική ή πνευματική σχέση με ένα παρελθόν που παραμένει ζωντανό έως σήμερα.
Για αντικείμενα παγκόσμιας σημασίας, όπως τα γλυπτά που άρπαξε ο Έλγιν ή η Στήλη της Ροζέτας, θα πρέπει να τεθεί το ερώτημα πού μπορούν καλύτερα να μελετηθούν και να εκτιμηθούν - τα πρώτα, προφανώς, στο νέο Μουσείο Ακρόπολης αφιερωμένο στην αφήγηση της ιστορίας τους, αλλά η δεύτερη πρέπει να παραμείνει στο Βρετανικό Μουσείο, όπου αποκρυπτογραφήθηκε και παραμένει το πιο δημοφιλές έκθεμα.
Το ζήτημα περιπλέκεται από τους αποικιοκρατικούς νόμους των «κατόχων εύρεσης» στη Βρετανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες εμποδίζουν τα εθνικά μουσεία να αποχωριστούν τα κεκτημένα τους, ακόμη και αν έχουν κλαπεί ή αποκτηθεί με τη δύναμη των όπλων. Οι νόμοι αυτοί θα χρειαστεί να τροποποιηθούν για να δώσουν στους διαχειριστές των μουσείων διακριτική ευχέρεια να επιστρέψουν, ενώ και οι ίδιοι οι διαχειριστές θα πρέπει να αλλάξουν.
Επί του παρόντος, στη Βρετανία οι διαχειριστές των μουσείων είναι ως επί το πλείστον εταιρικά σχήματα πολυεκατομμυριούχων που διορίζονται από την κυβέρνηση - εάν εκλέγονταν από τα μέλη του μουσείου, θα μπορούσαν να είναι καλύτερα διατεθειμένοι στην ηθική υπόθεση για την επιστροφή λεηλατημένων θησαυρών.
«Who Owns History? Elgin's Loot and the Case for Returning Plundered Treasure», Biteback Publishing.
Πηγή: Geoffrey Robertson / CNN, 8-1-2020