ΑΓΙΟΣ ΣΩΖΟΜΕΝΟΣ – ΤΖΙΡΠΟΥΛΟΣ - Το Τμήμα Αρχαιοτήτων, του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων της Κύπρου ανακοινώνει τα αποτελέσματα της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου στη θέση Άγιος Σωζόμενος- Τζίρπουλος και συνάμα τη λήξη των ανασκαφών του Προγράμματος «Επισκόπηση και Aνασκαφές στην περιοχή Αγίου Σωζομένου» ( ASESP), υπό τη διεύθυνση της πρώην Εφόρου Αρχαιοτήτων Δρος Δ. Πηλείδου. Η ανασκαφική περίοδος άρχισε στις 10 Μαϊου και διήρκεσε μέχρι τις 2 Ιουλίου 2021 και είχε στόχο την περαιτέρω αποκάλυψη του αρχιτεκτονικού ιστού του οικισμού, ο οποίος όπως έδειξαν οι προηγούμενες ανασκαφικές περίοδοι αποτελείτο από σύμπλεγμα εργαστηριακών εγκαταστάσεων. Η έρευνα περιλάμβανε στα προηγούμενα χρόνια την επισκόπηση της περιοχής του Αγίου Σωζομένου και την επιβεβαίωση ή εντοπισμό νέων θέσεων της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Στη συνέχεια ερευνήθηκαν τα οχυρά στις θέσεις Barsak και Νικολήδες, ούτως ώστε να διαλευκανθεί τόσο η σχέση μεταξύ τους όσο και με τον οικισμό εργαστηρίων στη θέση Τζίρπουλος και το κτήριο στον λοφίσκο της θέσης Αμπέλια, όπου φαίνεται να συγκεντρωνόταν η παραγωγή των γεωργικών προϊόντων της περιοχής. Με το τέλος αυτής της ανασκαφικής περιόδου, το πρόγραμμα ASESP έχει συμπληρωθεί.
Φέτος η ανασκαφή στην περιοχή των εργαστηρίων επεκτάθηκε προς τα δυτικά για να διαπιστωθεί πρώτον η έκταση του οικισμού και δεύτερον, κατά πόσον πρόκειται για ένα ενιαίο σύμπλεγμα ή ξεχωριστές μονάδες. Αφαιρέθηκαν οι βαθιές επιχώσεις πάνω από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που αντιπροσωπεύουν την κατάρρευση της στέγης των κτισμάτων και της τοιχοποιΐας. Όπως έχει ήδη διαπιστωθεί στις προηγούμενες ανασκαφικές περιόδους, υπήρχαν δύο φάσεις στη ζωή του συμπλέγματος και η τελευταία φαίνεται να υπέστη σοβαρή καταστροφή. Στη δεύτερη αυτή φάση μερικοί από τους τοίχους της προηγούμενης φάσης ξαναχρησιμοποιήθηκαν, ενώ οι αίθουσες φαίνεται να επεκτάθηκαν, όπως διαπιστώθηκε άλλωστε και προηγουμένως στην ΝΑ πλευρά του συμπλέγματος. Επίσης επαναβεβαιώθηκε το γεγονός ότι ο οικισμός επεκτεινόταν προς τα νότια, όπου σήμερα βρίσκεται η κοίτη του ποταμού Άλυκου. Το κτήριο επεκτεινόταν επίσης και προς τα ΒΔ και κάλυπτε επομένως σημαντική έκταση.
Το αρχιτεκτονικό σχέδιο και στις δύο φάσεις είχε κατεύθυνση από ΒΔ-ΝΑ. Ανασκάφηκαν δύο μεγάλες ορθογώνιες αίθουσες πολύ παρόμοιες με αυτές στην ανατολική πλευρά, με σκόρπια υλικά που υποδεικνύουν εργαστηριακές εγκαταστάσεις. Στη νότια πλευρά αποκαλύφθηκε μια μεγάλη αίθουσα που περικλείεται από τους τοίχους 403, 827, 804 και 402 με είσοδο στα ΒΑ, ίσως προς τον δρόμο. Στο εσωτερικό βρέθηκαν πέτρινες πλάκες τοποθετημένες κάθετα αλλά και άλλες πεσμένες, που πιθανόν να ανήκαν σε πέτρινη λεκάνη η οποία καταστράφηκε. Παρόμοια λεκάνη βρέθηκε στην ανατολική πλευρά σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης. Βρέθηκαν επίσης ακατέργαστες γύψινες πλάκες και πετρώματα που προφανώς μεταφέρθηκαν από αλλού για χρήση στις εργασίες που διεξάγονταν στο χώρο. Επιστρώσεις πηλού σε διάφορα σημεία υποδεικνύουν ότι πρέπει να υπήρχαν εστίες και μια μικρή υποδοχή στο έδαφος με πέτρες στον περίγυρο υποβάσταζε αποθηκευτικό αγγείο. Στην προηγούμενη του φάση αυτός ο χώρος συνδεόταν με το σύμπλεγμα στη ΝΑ με διάδρομο, ο οποίος διαμορφώθηκε αργότερα σε δρόμο.
Στην εξωτερική πλευρά του τοίχου 804 υπήρχε λίθινη λεκάνη που πιθανόν να ήταν τοποθετημένη πάνω σε πεζούλι κτισμένο κατά μήκος του τοίχου (863). Η λεκάνη, σε καλή κατάσταση διατήρησης έχει μήκος 1,20μ. και πλάτος 1μ. αλλά κατά την κατολίσθησή της από το πεζούλι αποκολλήθηκε η ανατολική της πλευρά. Μια οπή στο δυτικό της μέρος υποδεικνύει ότι μάλλον χρησιμοποιήθηκε ως λεκάνη νερού ή άλλου υγρού. Το χείλος είναι επιχρισμένο με στρώσεις υδραυλικού κονιάματος και ένα μικρό κανάλι στα βόρεια, βάθους περίπου 11εκ. πιθανόν να είχε σχέση με αποχέτευση όπως και με άλλο πέτρινο κανάλι που βρέθηκε το 2019 και ανήκε στην παλιότερη φάση. Στα ΝΑ του τοίχου 804 βρέθηκε επίσης πέτρινο εκμαγείο και θραύσματα πίθου με διακόσμηση από παράλληλες ταινίες. Βρέθηκαν επίσης όστρακα Λευκόχριστης κεραμικής ΙΙ, πρόχους ακόσμητης κεραμικής, μαγειρικά σκεύη και μερικά όστρακα σκούρας χειροποίητης και στιλβωμένης κεραμικής. Ένα μικρό κοίλωμα (13χ63εκ., βάθους 12 εκ.) κοντά στον τοίχο 804 με θραύσματα μαγειρικού σκεύους, ένα κουκούτσι ελιάς, δόντια μεγάλου ζώου και άλλα οργανικά υλικά που έχουν περισυλλεχθεί για ανάλυση, όπως και σκουριά επιβεβαιώνουν την φύση των εργασιών στο χώρο. Βόρεια του τοίχου υπήρχε μεγάλη συσσώρευση λίθων, ίσως από κάποια κατάρρευση.
Άγιος Σωζόμενος- Τζίρπουλος . Κάτοψη του χώρου ανασκαφής (Σχέδιο Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Δίπλα από την μεγάλη αίθουσα που αναφέρεται πιο πάνω, υπήρχε μια δεύτερη που περικλείεται από τους τοίχους 403, την επέκταση του τοίχου 827 και 851 με είσοδο στα βόρεια, ίσως προς το δρόμο, που επίσης περιείχε παρόμοιου τύπου υλικά όπως και ίχνη καταστροφής. Στην προηγούμενη φάση σ ’αυτό το σημείο υπήρχε δωμάτιο που περικλειόταν από τους τοίχους 867, 868, 884, 837 και 838, με είσοδο από το νότο. Έξω από αυτό το δωμάτιο, πολύ κοντά στην κοίτη του ποταμού, βρέθηκε ρηχή λίθινη λεκάνη, ελλειπτικού σχήματος, διαστάσεων 63x51εκ., σε πολύ καλή κατάσταση, χωρίς όμως οπή αποχέτευσης. Το δάπεδο σ’ αυτό το δωμάτιο ήταν γύψινο, σε αντίθεση με τα άλλα όπου το δάπεδο είναι καμωμένο από χώμα ανάμικτο με γύψο και παρομοιάζει με δάπεδο ενός άλλου δωματίου στην ΝΑ πλευρά του συμπλέγματος.
Ο τοίχος 845 κτίστηκε πάνω από παλαιότερο τοίχο και ανήκει στην δεύτερη φάση. Είναι καμωμένος από μεγάλες ακανόνιστες πέτρες στις άκρες και γέμισμα από μικρότερες πέτρες στο εσωτερικό, σε αντίθεση με τους τοίχους της παλιότερης φάσης που είναι κτισμένοι με προσοχή από ομοιόμορφες μικρές πέτρες και είναι στενότεροι. Δύο τοίχοι (895 και 802) φαίνεται να σχηματίζουν ένα ακόμα δωμάτιο αλλά, επειδή δεν δένουν μεταξύ τους μάλλον έχουμε και εδώ το ίδιο φαινόμενο, της χρήσης δηλαδή παλιότερου τοίχου για την κατασκευή της νεότερης φάσης.
Στη γωνιά των τοίχων 851 και 873 πρέπει να υπήρχε εστία αν κρίνουμε από τις στάχτες που βρέθηκαν, με σωρό από γύψινες πλάκες πεσμένες από πάνω, θραύσμα αποθηκευτικού αγγείου με ίχνη καύσης και θραύσματα Δακτυλιόσχημης κεραμικής. Άψητοι πηλοί και κεραμική, κυρίως κοντά στον τοίχο 804 υποδηλούν ότι σ’ αυτό το σημείο των εργαστηρίων ίσως να έφτιαχναν κεραμική. Περισυλλέχθηκαν δείγματα από κάρβουνο σε διάφορα σημεία όπου πιθανόν να υπήρχαν εστίες αλλά δεν έχουν διατηρηθεί, σε αντίθεση με τις εργαστηριακές εγκαταστάσεις στην ανατολική πλευρά. Κάτω από αναποδογυρισμένη βάση πίθου ανευρέθηκε χάλκινη περόνη, ένα μικρό θραύσμα από χάλκινο αντικείμενο όπως και μυτερό λίθινο εργαλείο και ένα λίθινο βάρος. Μια μικρή κοιλότητα στο δάπεδο πιθανόν να στήριζε τον πίθο. Το σύμπλεγμα επεκτείνεται και στα βόρεια.
Η κεραμική περιλαμβάνει κυρίως ακόσμητη κεραμική, μαγειρικά σκεύη, πίθους με οριζόντιες παράλληλες ταινίες, Λευκόχριστη ΙΙ και ΙΙΑ, Δακτυλιόσχημη κεραμική, Ερυθρή και Μελανή Επίχριστη, Μονόχρωμη και μερικά όστρακα χειροποίητης κεραμικής. Βρέθηκαν επίσης λίθινα τριβεία, τριπτήρες, γουδιά, θραύσματα λίθινων λεκάνων, σκουριές και ένα χάλκινο περίαπτο κοντά στον τοίχο 831. Επίσης συχνό εύρημα είναι τα λίθινα παιγνίδια σε δεύτερη χρήση, όπως και σφενδόνες και λίθινα βάρη.
Γενικά φαίνεται ότι τα συμπλέγματα δωματίων με εμφανή κατάλοιπα εργαστηρίων ήταν προσβάσιμα από ένα δρόμο στα βόρεια και ίσως και την δυτική πλευρά του ανατολικού συμπλέγματος. Επίσης διαφαίνεται ότι τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δεν ήταν ενιαία αλλά διαχωρίζονταν σε διαφορετικούς εργαστηριακούς χώρους. Στην πρωιμότερη φάση οι τοίχοι ήταν διαφορετικής κατασκευής, αλλά χρησιμοποιήθηκαν για τη δεύτερη φάση χωρίς να υπάρξει μεγάλη διαφοροποίηση είτε στον σχεδιασμό ή τον προσανατολισμό του οικισμού. Αρχικά συνδέονταν με ένα μακρύ εξωτερικό διάδρομο στα βόρεια, ο οποίος στην επόμενη φάση αντικαταστάθηκε με δρόμο. Φαίνεται ότι η τελευταία φάση εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφή, η οποία ήταν μεγαλύτερης έντασης στο δυτικό μέρος του οικισμού.
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου
Άγιος Σωζόμενος- Τζίρπουλος. Λίθινη λεκάνη (φωτ. Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).