Ανασκαφή

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΘΕΜΕΛΗΣ* - Οι Εκδόσεις Παπαζήση παρουσίασαν πρόσφατα το νέο βιβλίο του Πέτρου Θέμελη «Ανασκαφή». Το παρόν πόνημα τού γνωστού για την ανασκαφική δεινότητα αρχαιολόγου, είναι ένα σύντομο, εύληπτο εγχειρίδιο ανασκαφικής τεχνικής, που εστιάζει στην ανάγκη επικράτησης και στην Ελλάδα ενός ενιαίου συστήματος τεκμηρίωσης των ανασκαφικών δεδομένων, ενός ομοιόμορφου τρόπου τήρησης ημερολογιακών σημειώσεων από όλους τους ανασκαφείς της χώρας, εύκολου στη χρήση, αποτελεσματικού και δεκτικού μηχανογράφησης.

Μέριμνα όσο και στόχος του συγγραφέα-ανασκαφέα είναι να καταδειχθεί η σημασία της επίτευξης του συνδυασμού ανάμεσα στην απλότητα και την ακρίβεια στην αποτύπωση του αρχαιολογικού ευρήματος‧ σημειώνει χαρακτηριστικά στον πρόλογο του βιβλίου, «Ορισμένα από τα αρνητικά χαρακτηριστικά των ημερολογίων ανασκαφής που τυχαίνει να γνωρίζω είναι τα εξής: Περιττή φλυαρία με ασάφειες ως προς τη θέση και το βάθος εύρεσης των διαφόρων αντικειμένων, απουσία σχεδίων, προσανατολισμών και συντεταγμένων, απουσία ειδικής καταχώρησης κινητών ευρημάτων, απουσία δεδομένων της διαλογής (sorting) των θραυσμάτων κεραμικής, απουσία συσχετισμού των κινητών ευρημάτων με την ανασκαφική συνάφεια (context), δηλαδή τα συμφραζόμενα του ίδιου ανασκαφικού ορίζοντα, στον οποίο ανήκουν και τον οποίο ονομάζουμε συμβατικά ΟΜΑΔΑ».

Το βιβλίο, που απευθύνεται ως χρηστικό εγχειρίδιο στους εκπαιδευόμενους αρχαιολόγους φοιτητές και σε νέους αρχαιολόγους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, είναι διαρθρωμένο ως εξής:

Εισαγωγή: Ο συγγραφέας αρχίζει σημειώνοντας τα έντονα και πιεστικά προβλήματα που προκύπτουν από τη συνεχή αύξηση των αναγκών στην Αρχαιολογική Υπηρεσία λόγω του πλήθους των σωστικών ανασκαφών, σε συνδυασμό με το ευάριθμο προσωπικό, και συνεχίζει θίγοντας καίρια ζητήματα που αφορούν στη σχέση της Αρχαιολογίας με τις θετικές επιστήμες, την Αρχαιομετρία και τη Συντήρηση των ευρημάτων, στην επιφαινόμενη αντίθεση ανάμεσα στην «Παλαιά» και τη «Νέα» Αρχαιολογία, και εν τέλει αναδεικνύει ως μείζον χαρακτηριστικό την συνολική παιδεία του ίδιου του Αρχαιολόγου, ως πνευματικού ανθρώπου και ως μαχόμενου ερευνητή στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Τεχνική Ανασκαφής: Στο κεφάλαιο αυτό ο συγγραφέας υπεισέρχεται απευθείας στον πυρήνα της ανασκαφικής πρακτικής, στην τεχνική της ανασκαφής. Προηγουμένως παρατίθενται σημαντικές παρατηρήσεις αναφορικά με τους παράγοντες κατάχωσης των αρχαιολογικών καταλοίπων (τι είναι κατάχωση, ποιοι είναι οι γεωλογικοί, ζωολογικοί και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες που την διαμορφώνουν με το πέρασμα του χρόνου), τον ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος, τη σχέση της αρχαιολογίας με τη γεωλογία, και την εγκατάσταση του ανθρώπου.

Στη συνέχεια ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τη φύση της ανασκαφής, την προετοιμασία και τις δοκιμαστικές τομές, τη συστηματική ανασκαφή και την ανασκαφή κτισμάτων, με τους τάφρους θεμελίωσης, τη στρωματογραφία και την προετοιμασία της τομής, την αποκάλυψη των αντικειμένων και τη διαλογή της κεραμικής, και, εν τέλει, με το μείζον ζήτημα του ημερολογίου ανασκαφής.

Το κεφάλαιο κλείνει με τις βασικές αρχές της ανασκαφής. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για  τον «Δεκάλογο» του αρχαιολόγου, αν δεν ήταν βέβαια πολύ περισσότερες!

Το βιβλίο ολοκληρώνουν τέσσερα παραρτήματα («Ανασκαφική Εμπειρία και εκπαίδευση», «Προστασία και Παράδοση», «Διαχείριση και ανάπτυξη. Το παράδειγμα της αρχαίας Μεσσήνης», «Ο Χάρτης της Βενετίας. Για την προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων»), και το γλωσσάρι, στοιχεία τα οποία, εντός πάντα της φιλοσοφίας του βιβλίου ως χρηστικού εγχειριδίου, προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες, όχι αυτονόητα γνωστές σε όλους.

Το βιβλίο συνοδεύεται από επιλεγμένη εικονογράφηση.

Παρουσίαση του βιβλίου του Πέτρου Θέμελη “Ανασκαφή” στο Βιβλιοπωλείο “Ιανός”. Για το έργο μίλησαν ο Νικόλαος Ζαχαριάς, καθηγητής Αρχαιομετρίας, πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου , ο Σταύρος Μπένος, ιδρυτής και πρόεδρος του Σωματείου "Διάζωμα", πρώην υπουργός Πολιτισμού και ο Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών .

Παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει επίσης την Τετάρτη, 20 Φεβρουαρίου 2019, στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (Καλαμάτα, στο Αμφιθέατρο, ώρα 19:00), με ομιλητές τη Μ. Ξανθοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, τη  Δρα Ε. Μηλίτση-Κεχαγιά, Διευθύντρια της ΕΦΑ Μεσσηνίας (Υπουργείο Πολιτισμού) και τον Ν. Ζαχαριά, Καθηγητή.

* Ο Πέτρος Θέμελης ολοκλήρωσε τις βασικές σπουδές του στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Πήρε πτυχίο Ιστορίας και Αρχαιολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης το 1959 και σε συνέχεια διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Mονάχου της Γερμανίας το 1972 με θέμα «Fruhgriechische Grabbauten», το οποίο τυπώθηκε στο Mainz το 1976. Tο 1962 προσελήφθη ως επιστημονικός βοηθός στην Aρχαιολογική Yπηρεσία του Nομού Θεσσαλονίκης και έλαβε μέρος σε ανασκαφές στη Δυτική Mακεδονία, κυρίως στην Πέλλα και το ανάκτορο της Bεργίνας υπό τη διεύθυνση του Xαράλαμπου Mακαρόνα, του Φώτιου Πέτσα και του Mανόλη Aνδρόνικου. Mεταξύ των ετών 1963 και 1980 υπηρέτησε ως Eπιμελητής και Έφορος Aρχαιοτήτων στις Aρχαιολογικές Περιφέρειες Hλείας-Mεσσηνίας, Aττικής, Eύβοιας, Φωκίδος-Λοκρίδος και Aτωλοακαρνανίας, ενώ από το 1977 έως το 1980 διετέλεσε Διευθυντής του Aρχαιολογικού Mουσείου των Δελφών. Πραγματοποίησε ανασκαφικές έρευνες σε όλες τις παραπάνω περιοχές όπου υπηρέτησε ως αρχαιολόγος. Aπό το 1980 ώς το 1984 ήταν Προϊστάμενος της νεοσύστατης Eφορείας Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, ενώ το 1984 εκλέχθηκε καθηγητής Kλασικής Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Kρήτης στο Pέθυμνο, όπου εργάστηκε μέχρι το 2003, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Eίναι μέλος επιστημονικών Eταιρειών, Aρχαιολογικών Iνστιτούτων και Eπιτροπών (της Aρχαιολογικής Eταιρείας, της Eταιρείας Eυβοϊκών Mελετών, του Γερμανικού Aρχαιολογικού Iνστιτούτου, του Aυστριακού Aρχαιολογικού Iνστιτούτου, της Eυρωπαϊκής Eταιρείας Eπιστημών και Tεχνών, της Eπιτροπής Συντήρησης Mνημείων Aκροπόλεως, του ICOM και του ICOMOS) και πρόεδρος της Eταιρείας Mεσσηνιακών Aρχαιολογικών Σπουδών, και έχει τύχει τιμητικών διακρίσεων. Kατά το χρονικό διάστημα 1987-1989 διετέλεσε Aντιπρύτανης Aκαδημαϊκών Yποθέσεων του Πανεπιστημίου της Kρήτης και πρόεδρος της Eπιτροπής Eρευνών του EΛKE. Aπό το 1985 έως το 2003 διηύθηνε την ανασκαφή του Πανεπιστημίου Kρήτης (Tομέας Aρχαιολογίας και Iστορίας της Tέχνης) στον Τομέα Ι της Aρχαίας Eλεύθερνας της Eπαρχίας Mυλοποτάμου Kρήτης, ενώ από το 1986 διευθύνει την ανασκαφή της Aρχαιολογικής Eταιρείας στην αρχαία Mεσσήνη, καθώς και το αναστηλωτικό έργο του Yπουργείου Πολιτισμού στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο.