ΚΥΘΗΡΑ - Στο διάστημα 4/9/20 έως 21/9/20 διενεργήθηκε η συστηματική υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ιστορικό ναυάγιο ΜΕΝΤΩΡ (εικ. 1) στα Κύθηρα, υπό την διεύθυνση του αρχαιολόγου, Δρ Δημήτρη Κουρκουμέλη. Κατά τη φετινή υποβρύχια ανασκαφική έρευνα, συνεχίσθηκε η διερεύνηση και ανασκαφή της τομής που είχε ήδη αρχίσει το 2019, στο δυτικό όριο του σωζόμενου σκαριού του πλοίου (εικ. 2, 3). Στον χώρο της τομής εντοπίσθηκαν πολλά ξύλα, τόσο από το πέτσωμα του πλοίου, όσο και τμήματα νομέων. Τα τμήματα αυτά ήταν διάσπαρτα και χωρίς συγκεκριμένη διάταξη, που μαρτυρούν τη γενικότερη καταστροφή που συνετελέσθη στον χώρο του ναυαγίου κατά τη βύθισή του, όσο και κατά τις μετέπειτα διεργασίες ναυαγιαιρεσίας. Η εικόνα της καταστροφής του πλοίου ήταν ιδιαίτερα έντονη, καθώς τμήματα των νομέων βρέθηκαν να έχουν παγιδευτεί κάτω από βράχια, ενδεικτικό και της σφοδρότητας του κυματισμού που προκαλούν στην περιοχή κυρίως οι νότιοι άνεμοι (εικ. 4) και οι οποίοι επηρεάζουν το πυθμένα σε μεγάλο βάθος.
2. Ο χώρος της Τομής 2020 (φωτ. Γ. Ίσσαρης)
3. Ο χώρος της Τομής 2020 (φωτ. Β. Τσιαϊρης)
4. Ανασκαφή στο χώρο της Τομής 2020, όπου φαίνονται νομείς και άλλα ξύλα του πλοίου κάτω από τα βράχια (φωτ. Β. Τσιαϊρης).
Στον χώρο της τομής εντοπίσθηκαν, όπως και κατά την προηγούμενη ανασκαφική περίοδο το 2019, ένας σημαντικός αριθμός ξύλινων και μεταλλικών αντικειμένων που σχετίζονται κατά κύριο λόγο με τον εξαρτισμό του ενός εκ των δύο ιστών του πλοίου. Ξύλινοι διαμπερείς κύλινδροι που χρησίμευαν για την κύλιση της κεραίας του κεντρικού ιστίου στον ιστό (εικ. 5), ξύλινοι κύλινδροι που απέτρεπαν την περιτύλιξη των σχοινιών (εικ. 6), ξύλινες δέστρες για την πρόσδεση των σχοινιών (εικ. 7), τροχαλίες διαφόρων μεγεθών, μονές ή διπλές (εικ. 8, 9), ορισμένες από τις οποίες σώζουν ακόμα τμήματα των σχοινιών πρόσδεσής τους (από το χώρο του ναυαγίου έχουν ανελκυσθεί μέχρι σήμερα 35 τροχαλίες ακέραιες ή τμήματά τους, από συνολικά περίπου τις 120 που απαιτούνται για τον εξαρτισμό ενός πλοίου των διαστάσεων του Μέντορα).
5. Ξύλινος κύλινδρος για την κύλιση της κεραίας στον ιστό (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
6. Ξύλινος κύλινδρος με δύο οπές (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
7. Ξύλινη δέστρα (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
8. Ξύλινη διπλή τροχαλία και τμήμα νομέα του πλοίου στο χώρο της Τομή 2020 (φωτ. Β. Τσιαϊρης).
9. Ξύλινη τροχαλία με τμήμα του σχοινιού πρόσδεσής της κατά τη διαδικασία συντήρησης (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
Γενικά, από τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνεται, ότι ο χώρος που ανασκάφθηκε συμπίπτει με τη θέση του ενός εκ των δύο ιστών του πλοίου (ο Μέντωρ ήταν ένα δικάταρτο μπρίκι) και κατά πάσα πιθανότητα του πρυμναίου, αφού ορισμένα από τα ξύλινα εξαρτήματα συνδέονται με τον εξαρτισμό της κεραίας της πρύμνης του πλοίου. Ακόμα κατά τη φετινή έρευνα, δόθηκε η ευκαιρία να ανελκυσθούν και να φωτογραφηθούν τρισδιάστατα, δύο τμήματα νομέων του πλοίου (εικ. 10). Οι νομείς αυτοί, δεν ήταν στη θέση τους και είχαν μετακινηθεί κατά την θραύση του πλοίου, μετά, δε, τη φωτογράφηση επανατοποθετήθηκαν στην τομή.
10. Ανέλκυση δύο τμημάτων νομέων του πλοίου (φωτ. Γ. Ίσσαρης).
Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ήταν, επίσης, και τα άλλα κινητά ευρήματα που ανελκύσθηκαν. Εντοπίσθηκαν για πρώτη φορά τμήματα δερμάτων υποδημάτων (εικ. 11, 12), πόρπες υποδημάτων και ζωνών (εικ. 13) και άλλα μικροαντικείμενα, όπως ένα μικρό νόμισμα/μάρκα που χρησιμοποιούταν κυρίως σε χαρτοπαίγνια (εικ. 14). Είναι γνωστό από τις μαρτυρίες, τόσο του πληρώματος, όσο και των επιβαινόντων, ότι κατά τη διάρκεια του ατυχήματος, απώλεσαν το σύνολο των προσωπικών τους αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων και των ενδυμάτων τους. Η μαρτυρία αυτή επιβεβαιώνεται από τα φετινά ευρήματα της ανασκαφής. Πέραν των ανωτέρων ανελκύσθηκαν επίσης και διάφορα άλλα μικροαντικείμενα, όπως δύο πιόνια σκακιού (τα προηγούμενα χρόνια είχαν βρεθεί και άλλα έξι πιόνια σκακιού πιθανώς από το ίδιο σύνολο) (εικ. 15), νομίσματα και θραύσματα μαγειρικών και άλλων σκευών.
11. Τμήμα δερμάτινου υποδήματος κατά χώραν (φωτ. Γ. Ίσσαρης).
12. Τμήμα δερμάτινου υποδήματος κατά τη διαδικασία συντήρησης (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
13. Μεταλλικό τμήμα πόρπης (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
14. Μεταλλικό νόμισμα/μάρκα παιγνιδιού (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
15. Τμήμα ξύλινου πιονιού σκακιού (φωτ. Π. Βεζυρτζής).
Στην υποβρύχια έρευνα του 2020 συνολικά συμμετείχαν 18 άτομα διαφόρων ειδικοτήτων και επιστημονικών εξειδικεύσεων, όπως αρχαιολόγοι, θαλάσσιοι βιολόγοι, εκπαιδευτές καταδύσεων, τοπογράφοι/μηχανικοί, συντηρητές αρχαιοτήτων, τεχνικοί βυθού και συγκεκριμένα οι: Ανδρέας Σωτηρίου, Θεοτόκης Θεοδούλου, Σταυρούλα Βραχιονίδου, Αλέξανδρος Τούρτας, Πάνος Αθανασόπουλος, Κώστας Τοκμακίδης, Κίμων Παπαδημητρίου, Γιάννης Ίσσαρης, Βασίλης Τσιαϊρης, Ελπίδα Καραδήμου, Άρης Μιχαήλ, Χρύσα Φουσέκη, Ειρήνη Μάλλιου, Σπύρος Μουρέας, Άγγελος Μαγγλής, Αντώνης Μπουτάτης, Μανουήλ Κουρκουμέλης.
Πηγή: ΥΠΠΟΑ
1. Γενική άποψη του χώρου της ανασκαφής (φωτ. Γ. Ίσσαρης).