ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ - «Το πρώτο εξάμηνο του 2022 θα μπορεί να παραδοθεί το έργο του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας και να ξεκινήσει η λειτουργία του». Αυτό δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού, Μυρσίνη Ζορμπά, κατά την επίσκεψή της στο αρχαίο θέατρο της πόλης (17-2-2019).
Η Υπουργός ξεναγήθηκε στο μνημείο από τον δήμαρχο Λαρισαίων Απόστολο Καλογιάννη, αλλά και την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σταυρούλα Σδρόλια και σημείωσε ότι οι εργασίες για το αρχαίο θέατρο ξεκινούν τους επόμενους μήνες, καθώς προστέθηκε και η πρόσβαση των ΑμεΑ.
Επίσης, τόνισε ότι το αρχαίο θέατρο μετέχει στις διαδρομές των μνημείων της πόλης, με αποτέλεσμα ο επισκέπτης να έχει μια συνολική εικόνα των μνημείων της Λάρισας.
Από την πλευρά του, ο δήμαρχος Λαρισαίων Απόστολος Καλογιάννης αναφέρθηκε στις επόμενες κινήσεις από την πλευρά του δήμου που αφορούν το θέατρο. Όπως είπε, είναι σε πολύ καλό δρόμο η πορεία για να ξεκινήσουν οι εργασίες για την κατεδάφιση των κτηρίων μπροστά στο αρχαίο θέατρο, οι παρεμβάσεις για ανάπτυξη και αξιοποίηση του περιβάλλοντα χώρου, αλλά και η χρηματοδότηση συγκεκριμένων πολιτιστικών δομών που υπάρχουν πάνω από το αρχαίο θέατρο της Λάρισας.
Πρόκειται για το μεγαλύτερο θέατρο στη Θεσσαλία, με χωρητικότητα 10.000 ατόμων. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του Λόφου της Ακρόπολης (Λόφος Φρουρίου) στην Λάρισα. Το μεγαλειώδες Α΄ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας είχε προσανατολισμό προς νότο, προς τη λεγόμενη «ελεύθερη» αρχαία αγορά η οποία σύμφωνα με ασφαλείς αρχαιολογικές ενδείξεις τοποθετείται στο κέντρο της σημερινής πόλης δηλαδή στην έκταση των σημερινών πλατειών, Κεντρικής και Ταχυδρομείου.
Σε αυτή την αγορά βρισκόταν ο ναός του Κεδρώου Απόλλωνος, που θα πρέπει να χτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Στο ιερό τέμενος στήνονταν τα ψηφίσματα του Δήμου Λαρισαίων και οι δικαστικές αποφάσεις ενώ οι πολίτες αφιέρωναν αναθήματα προς τιμή του θεού. Στα αναθήματα που ήταν ανιδρυμένα στο ιερό περιλαμβάνεται η στήλη του Θεοτίμου, Θεσσαλού ιππέα που σκοτώθηκε στη μάχη της Τανάγρας του 457 π.χ. και πιθανόν το τιμητικό ψήφισμα για τον Χρυσόγονο από την Έδεσσα ο οποίος είχε προστατεύσει τις Θεσσαλικές πόλεις από τις επιδρομές των Αιτωλών (το γεγονός αναφέρεται από τον αρχαίο συγγραφέα Πολύβιο) το 217 π.Χ. Ο Δήμος του απένειμε τον τίτλο του Λαρισαίου πολίτη και του έδωσε το δικαίωμα να αποκτήσει γη και οικία στη Λάρισα.
Μετά την μάχη των Κυνός Κεφαλών το 197 π.Χ οι άρχοντες της πόλης ακολουθούν φιλορωμαϊκή πολιτική και αποκτούν προνόμια από τους νέους πλέον κυρίαρχους στον ελλαδικό χώρο. Αυτή την εποχή στήθηκε στο ιερό το τιμητικό ψήφισμα προς δυο ακολούθους του βασιλέως Ευμένους Β΄ της Περγάμου ο οποίος είχε επισκεφθεί τη Λάρισα με τον αδελφό του Άτταλο (Τίτος Λίβιος, 42,58κ.εξ.) το 171π.Χ. Οι τιμώμενοι ακόλουθοι συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις για την συμμαχία των Λαρισαίων με τους Περγαμηνούς και τους Ρωμαίους εναντίον των Μακεδόνων.
Βορειοανατολικά της πλατείας Ταχυδρομείου θα πρέπει να υπήρχε ο ναός του Διός Ελευθερίου ο οποίος χτίστηκε πιθανότατα τον 2ο αιώνα π.Χ. Ο ναός αυτό ήταν ο χώρος όπου φυλάσσονταν τα επίσημα έγγραφα του Κοινού των Θεσσαλών, όπως μαρτυρείται από επιγραφές. Προς τιμή του και σε ανάμνηση της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας από τους Μακεδόνες καθιερώθηκαν το 196 π.Χ. τα Ελευθέρια, γιορτή που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην πρωτεύουσα του Κοινού των Θεσσαλών, τη Λάρισα, με την παρουσία αντιπροσωπειών από όλες τις θεσσαλικές πόλεις.
Η κατασκευή του Αρχαίου Θεάτρου συνδέεται άμεσα με τη λατρεία του θεού Διονύσου και την τέλεση θεατρικών παραστάσεων. Ήταν ακόμη κέντρο και της κοινωνικής ζωής των αρχαίων Λαρισαίων. Αυτό αποδεικνύεται από ένα πλήθος ευρημάτων, κυρίως επιγραφών και γλυπτών που μας έχει απλόχερα αποδώσει με την ανασκαφή του. Τον 1ο αι. π.Χ. μετατράπηκε από τους Ρωμαίους σε αρένα για την τέλεση αποκλειστικά και μόνο επίσημων εορταστικών εκδηλώσεων μονομαχικών αγώνων, θηριομαχιών, παραστάσεων μίμων, σαλτιμπάγκων, μάγων και άλλων πολλών.
Επειδή το αρχαίο θέατρο μετατράπηκε σε αρένα, οι αρχαίοι Λαρισαίοι την ίδια περίοδο κατασκεύασαν το λιτό Β’ αρχαίο θέατρο για τη συνέχιση των θεατρικών παραστάσεων και την πραγματοποίηση άλλων ομαδικών εκδηλώσεων. Οι αρχαίες επιγραφές συνηγορούν για το γεγονός αυτό καθώς ομιλούν με σαφήνεια ότι κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας στη μεγάλη πανθεσσαλική εορτή της Λάρισας, τα «Ελευθέρια», τελούνταν παράλληλα με τους ιππικού αγώνες στον ιππόδρομο και αγώνες ποίησης, χορού και μουσικής.
Το Α’ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας στο οποίο χωρούσαν πάνω από 10.000 θεατές οικοδομήθηκε το α’ μισό του 3ου αι. π.Χ. στα χρόνια του βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονου Γονατά. Λειτούργησε δε, έξι αιώνες περίπου, μέχρι το τέλος του 3ου αι. μ.Χ. ή τις αρχές του 4 ου αι. μ.Χ. οπότε η λειτουργία του διακόπηκε απότομα. Μετά από ισχυρό σεισμό που έλαβε χώρα στη Λάρισα τον 7ο αι. μ.Χ. κατέρρευσε ένα μεγάλο μέρος του επιθεάτρου και ο δεύτερος όροφος της σκηνής, μέσα στο εσωτερικό της ορχήστρας.
Κοίλο του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας αποτελούσε η ίδια η πλαγιά του λόφου «Φρούριο» η οποία είχε διαμορφωθεί σε αναβαθμούς για την τοποθέτηση των εδωλίων. Στο μέσο περίπου του κοίλου είχε δημιουργηθεί περιμετρικά ένας διάδρομος πλάτους δύο μέτρων, το διάζωμα, που χρησίμευε για την άνετη διακίνηση των θεατών. Είναι στρωμένος με μεγάλες πλάκες λευκού μαρμάρου, οι οποίες πατούν πάνω σε ογκώδεις πωρόλιθους. Χώριζε το μνημείο σε επιθέατρο και κυρίως θέατρο.
Το επιθέατρο είχε την ακόλουθη δομή: Στο σημείο επαφής με το διάζωμα κατασκευάστηκε ένας ισχυρός αναλημματικός τοίχος ύψους 1,30μ, πλάτους 2,00μ, ο οποίος στην κύρια όψη του είχε επένδυση από λιθόπλινθους λευκού μαρμάρου. Το κάτω τμήμα του τοίχου κοσμείται με λέσβιο κυμάτιο. Στην αρχαιότητα το επιθέατρο θα είχε είκοσι κλίμακες ανόδου, είκοσι δύο κερκίδες, δεκαπέντε σειρές εδωλίων και ύψος περίπου 8,50μ. Το επιθέατρο στα πέρατα του δεξιά-αριστερά δεν κάλυπτε το συνολικό εύρος του κυρίως θεάτρου, αλλά ήταν περιορισμένο κατά 2,00μ.
Το κυρίως θέατρο χωριζόταν με δέκα κλίμακες ανόδου σε έντεκα κερκίδες, με είκοσι πέντε σειρές εδωλίων εκ των οποίων η πρώτη ανήκε στη σειρά των προεδριών. Τα εδώλια πατούν πάνω σε σχιστολιθικές υποδομές και έχουν επιμελημένη εργασία λάξευσης τόσο στα μέτωπα όσο και στην άνω επιφάνειά τους, όπου υπάρχει εγκοπή που χρησίμευε για να πατούν τα πόδια των θεατών των υπερκείμενων σειρών.
Την ορχήστρα, διαμέτρου 25.50μ. περιτρέχει κτιστός αποχετευτικός αγωγός πλάτους εξωτερικά 1,90μ. για την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων. Είναι καλυμμένος και κατασκευασμένος με μαρμάρινες πλάκες, οι οποίες φέρουν επιμελημένη εργασία λάξευσης. Ο αγωγός διαπερνά τη θεμελίωση της σκηνής με δύο εξόδους, νότια των ακριανών δωματίων αυτής. Βρίσκεται σε άριστη κατάσταση διατήρησης.
Οι πάροδοι με τους αναλληματικούς τοίχους σώζονται σε άριστη κατάσταση σε βάθος 4,00μ. Είναι κατασκευασμένοι από λιθόπλινθους λευκού μαρμάρου με αριστοτεχνική εργασία λάξευσης. Οι δρόμοι των παρόδων ήταν μαρμαροστρωμένοι και αυτό γιατί δεν ήταν απλά μικροί δρόμοι προσπέλασης στο μνημείο, αλλά αποτελούσαν στη συνέχειά τους μεγάλους πομπικούς δρόμους. Ο δρόμος της δεξιάς παρόδου, επικοινωνούσε με το β’ αρχαίο θέατρο και στη συνέχεια με την κύρια έξοδο της Λάρισας προς τη Φάλαννα και την Ολοσσόνα, από την ξύλινη γέφυρα του Πηνειού, ακριβώς απέναντι από το σημερινό Τεχνικό Επιμελητήριο. Ο δρόμος της αριστερής παρόδου επικοινωνούσε με τον μαρμαροστρωμένο δρόμο, που βρέθηκε πριν από λίγα χρόνια σε οικόπεδο στη γωνία των οδών Ρούσβελτ και Κύπρου. Ο λαμπρός αυτός δρόμος ξεκινούσε από την ιερή περιοχή της πλατείας Ταχυδρομείου, έβαινε παράλληλα με την σημερινή οδό Ερμού και Πανός και κάπου εκεί στην αρχή της οδού Φιλελλήνων και Βενιζέλου, έστριβε απότομα προς την αριστερή πάροδο του θεάτρου.
Ο αναλημματικός τοίχος της δεξιάς παρόδου (δυτικός αναλημματικός) αποκαλύφθηκε σε μήκος 40,86μ., ύψος 4,50μ. και πλάτος 3,55μ.
Ο αναλημματικός τοίχος της αριστερής παρόδου (ανατολικός αναλημματικός) αποκαλύφθηκε σε μήκος 24,75μ., πλάτος 3,55μ.και ύψος 3,16μ. και χάνεται κάτω από τα καταστήματα της ανατολικής πλευράς του θεάτρου. Με το πέρας των αναλημματικών τοίχων στα δύο άκρα της ορχήστρας, κλείνει και το άνοιγμα του πέταλου του θεάτρου.
Η σκηνή είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του μνημείου. Είναι στην ουσία ένα αυτοτελές, μεγαλοπρεπές οικοδόμημα το οποίο αποτελείται από τέσσερα δωμάτια με τρεις εισόδους ανάμεσά τους, έχοντας συνολικό μήκος 37,50μ. και ύψος 3,00μ.. Τα δύο μεσαία δωμάτια που επικοινωνούν μεταξύ τους, λειτουργούσαν ως χώροι ένδυσης των ηθοποιών και θέσης του δραματουργού, ενώ τα δύο ακριανά που φέρουν είσοδο στη νότια πλευρά τους λειτουργούσαν ως σκευοθήκες Με βάση την αρχαιολογική έρευνα η σκηνή έχει τρεις κύριες οικοδομικές φάσεις. Η πρώτη ανάγεται στο α’ μισό του 3ου αιώνα π.Χ. και είναι σύγχρονη με την κατασκευή του κοίλου και των αναλημματικών τοίχων. Τα τέσσερα δωμάτια ήταν κατασκευασμένα με λαξευτούς πωρόλιθους, που προέρχονται από τα αρχαία λατομεία στη θέση «Κριντήρι» Τυρνάβου.
Στη δεύτερη φάση της (α’ μισό του 2ου αιώνα π.Χ.) μπροστά από το σκηνικό οικοδόμημα, προς την πλευρά της ορχήστρας, κατασκευάστηκε μία κιονοστοιχία, το προσκήνιο, συνολικού μήκους 20,00μ. και πλάτους 2,00μ. Αποτελείται από έξι παραστάδες και έξι μονολιθικούς δωρικούς ημικίονες σε παράταξη οι οποίοι πατούν πάνω σε ευθυντηρία ύψους 0,30μ.από μαρμάρινους λιθόπλινθους. Πάνω στους δωρικούς ημικίονες και πεσσούς στηριζόταν ο δωρικός θριγκός, ο οποίος ήταν τοποθετημένος δρομικά, παράλληλα προς την σκηνή και κατά διαστήματα έμπαιναν κάθετα μετέωροι θράνοι που συνέδεαν την κιονοστοιχία με τον μπροστινό τοίχο της σκηνής. Για την ασφαλή αντιστήριξη των μετέωρων θράνων ενισχύθηκε ο μπροστινός τοίχος της σκηνής με μία εσωτερική σειρά πωρόλιθων. Το προσκήνιο είχε τρεις εισόδους στον ίδιο άξονα με τις εισόδους της σκηνής.
Η τρίτη οικοδομική φάση της σκηνής χρονολογείται στα χρόνια των Ρωμαίων αυτοκρατόρων Οκταβιανού Αυγούστου (28 π.Χ. -14 π.Χ.), Τιβέριου (14 μ.Χ.37 μ.Χ.) και Γερμανικού ( 37 μ.Χ. 41 μ.Χ.). Τιμητικές επιγραφές προς τιμή και των τριών αυτοκρατόρων βρέθηκαν πάνω στα μέτωπα των γείσων του δωρικού θριγκού της σκηνής. Την περίοδο αυτή αφαιρέθηκε η μπροστινή σειρά των πωρόλιθων των πλαϊνών δωματίων και αντικαταστάθηκε με μαρμάρινη επένδυση. Προστέθηκαν επίσης στην πρόσοψη συμφυείς μαρμάρινοι δωρικού ημικίονες με δωρικά κιονόκρανα και στις γωνίες λαξεύτηκαν τέσσερις πεσσοί. Το μάρμαρο αυτό, όπως και του επιθεάτρου, του κυρίως θεάτρου και των παρόδων προέρχεται από το αρχαίο λατομείο του Δημοτικού Διαμερίσματος «Καστρί» Αγιάς. Κατά την εκσκαφή τμήματος του οδοστρώματος της οδού Βενιζέλου (ΙούλιοςΑύγουστος 2006) αποκαλύφθηκε στρώμα πώρινων δωρικών κιόνων, νότια της σκηνής που ανήκαν σε στοά σύγχρονη με την α’ φάση της.
Πηγή: ΥΠΠΟΑ / Αρχαίο Θέατρο Λάρισας