ΠΡΟΣ: Τον Πρόεδρο και τα μέλη της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής
Την Πέμπτη 1/9/2022 κατατέθηκε από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού και σήμερα συζητείται ενώπιον της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων το σχέδιο Νόμου «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Πρόκειται για μια καινοφανή διαδικασία, καθώς η ελληνική Βουλή καλείται να νομομοποιήσει εκ των υστέρων ιδιωτική συμφωνία της Υπουργού Πολιτισμού του (ιδιωτικού) Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του (ιδιωτικού) Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του (ιδιωτικού) Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, αγνώστων λοιπών στοιχείων, με προσαρτημένα ως παραρτήματα ιδιωτικές συμφωνίες μεταξύ των 3 ιδιωτικών φορέων, με τις οποίες η ελληνική Πολιτεία απεκδύεται νομίμων και απαράγραπτων δικαιωμάτων της επί της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας και τα παραχωρεί σε ιδιωτικά Ιδρύματα και φορείς που έχουν αποδεδειγμένα άμεση και μακροχρόνια σχέση με αποδοχή προϊόντων εγκληματικής δραστηριότητας σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά.
Επ’ αυτών θα θέλαμε να σας εκθέσουμε τα εξής:
Α. Η Κύρωση Σύμβασης, όπως εισάγεται, αντιβαίνει τον Κανονισμό της Βουλής
Η νομοθετική κύρωση ιδιωτικής σύμβασης (ή σύμβαση φορέα του δημοσίου με ιδιώτη-ες) δεν συνεπάγεται ότι το περιεχόμενο της σύμβασης καθίσταται περιεχόμενο νόμου και απηχεί τη βούληση του νομοθέτη. Γι' αυτό άλλωστε η διαδικασία της κύρωσης σύμβασης είναι συνοπτική. Αντικείμενο συζήτησης στην Βουλή είναι μόνο το αν θα κυρωθεί η σύμβαση ως έχει, όχι και το περιεχόμενό της, το οποίο δεν μπορεί να μεταβληθεί. Επομένως, ιδιωτική σύμβαση μπορεί να υποβληθεί προς κύρωση μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το περιεχόμενό της δεν αντίκειται στο νόμο. Παράνομη ιδιωτική σύμβαση δεν μπορεί να κυρωθεί νομοθετικά, διότι αυτό θα ισοδυναμούσε με άδεια του νομοθέτη στα συμβαλλόμενα μέρη να παρανομούν. Μόνο ο ίδιος ο νομοθέτης -δηλ. μόνο με νόμο κι όχι με ιδιωτική σύμβαση- μπορεί να προβλέψει παρέκκλιση ή εξαίρεση από το ισχύον δίκαιο.
Η σύμβαση που υποβλήθηκε προς κύρωση είναι προδήλως παράνομη. Αντίκειται εμφανώς στον Αρχαιολογικό Νόμο, που τάσσει ορισμένη διαδικασία (με γνωμοδότηση ΚΑΣ κλπ.) και ορισμένες προϋποθέσεις αφενός για την άδεια κατοχής, για τους συλλέκτες αρχαιοτήτων και αφετέρου για το δανεισμό και την έκθεση αρχαιοτήτων σε φορείς της αλλοδαπής, όπως αναλυτικά εκτίθεται κατωτέρω. Στην ίδια την αιτιολογική έκθεση της Σύμβασης (Α2, σελ. 2) οι συντάκτες παραδέχονται ότι το αντικείμενό της αφορά «συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο». Συνομολογούν, λοιπόν, ότι η κύρωση της Σύμβασης υποκρύπτει τροποποίηση του Αρχαιολογικού Νόμου. Εκπεφρασμένη βούληση της κυβέρνησης (31/8/2022) δεν είναι απλώς να ρυθμίσει μια περίπτωση, αλλά να εγκαθιδρύσει έναν νέο κανόνα δικαίου, μια νέα διαδικασία για τους παρανόμως κατέχοντες αρχαιότητες στο εξωτερικό, κατά παράβαση του Αρχαιολογικού Νόμου.
Επιπλέον, με την παρούσα Σύμβαση το ελληνικό δημόσιο, εκπροσωπούμενο από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, απεμπολεί τα απαράγραπτα δικαιώματά του επί της κατοχής και της νομής 161 αρχαιοτήτων του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, που συνιστούν κυριαρχικά δικαιώματα. Η ελληνική Βουλή καλείται να επικυρώσει την παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού επί της πολιτιστικής του κληρονομιάς.
Με το περιεχόμενο αυτό, η παρούσα Σύμβαση δεν μπορεί να υποβληθεί προς κύρωση κατά την κυρωτική διαδικασία. Η μόνη δυνατότητα για να επέλθει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα θα ήταν το περιεχόμενο της σύμβασης να καταστεί περιεχόμενο νομοθετικής διάταξης, η οποία (υπό την προϋπόθεση, πάντως, ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγμα, το ενωσιακό ή διεθνές δίκαιο) θα κατίσχυε, ως ειδικότερη, του αρχαιολογικού νόμου. Τέτοια διάταξη, όμως, μόνο με την τακτική νομοθετική διαδικασία μπορεί να ψηφιστεί.
Η υποβολή προς κύρωση Σύμβασης εμφανώς αντίθετης στον Αρχαιολογικό Νόμο είναι παράνομη, αντίθετη στον Κανονισμό της Βουλής και γίνεται κατά κατάχρηση διαδικασίας.
Β. Ποια είναι η νόμιμη διαδικασία κατά τον Αρχαιολογικό Νόμο (Ν. 4858/2021)
Στον Αρχαιολογικό Νόμο ορίζονται ειδικές διατάξεις για:
-Κατοχή κινητών μνημείων (άρθρο 23)
-Δανεισμός και ανταλλαγή κινητών μνημείων που ανήκουν στο ελληνικό Δημόσιο (άρθρο 25)
-Φύλαξη και συντήρηση κινητών μνημείων (άρθρο 27)
-Μεταβίβαση της κατοχής κινητών μνημείων (άρθρο 28)
-Υποχρεώσεις κατόχων κινητών μνημείων (άρθρο 29)
-Συλλέκτες μνημείων (άρθρο 32)
-Εισαγωγή πολιτιστικών αγαθών (άρθρο 33)
-Εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών (άρθρο 34)
-Ίδρυση και λειτουργία Μουσείων (άρθρο 45), ακόμη και η παράγραφος 13α για την μακροχρόνια εξαγωγή (25 έτη+5+5+5+5+5) συλλογών ιδιωτικών μουσείων, που ψηφίστηκε με το Ν. 4761/2020, ως «φωτογραφική ρύθμιση», όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων, για την παρούσα Συμφωνία. Παρόλ’ αυτά, ακόμη και αυτή η διαδικασία, την οποία εισηγήθηκε η Υπουργός και ψήφισε η Βουλή, καταστρατηγείται με την παρούσα Κύρωση Σύμβασης.
- Παραγωγή ή αναπαραγωγή απεικονίσεων μνημείων προς διάδοση στο κοινό με σκοπό το κέρδος (παρ. 4 άρθρο 46).
-Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, Κεντρικό Συμβούλιο Μουσείων (άρθρα 50-51).
-Ποινικές διατάξεις: κλοπή μνημείων, υπεξαίρεση, αποδοχή και διάθεση μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος, παράβαση υποχρέωσης δήλωσης μνημείου, παράνομη μεταβίβαση μνημείου, παράνομη εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών, διεθνής δικαιοδοσία ελληνικών δικαστηρίων (άρθρα 53-71).
Όλα τα παραπάνω άρθρα ορίζουν με σαφήνεια τις ενέργειες που γίνονται για να αναζητηθεί η προέλευση αρχαιοτήτων, να αναγνωριστεί κάτοχος ή συλλέκτης αρχαιοτήτων, ορίζουν υποχρεώσεις στα ιδιωτικά μουσεία και δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων να διατάξουν επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στην Ελλάδα, ακόμη και αν οι αρχαιότητες βρίσκονται στο εξωτερικό.
Διασφαλίζουν τα δικαιώματα του Δημοσίου και ιδίως τα δικαιώματα κυριότητας και κατοχής αρχαιοτήτων, για τα κινητά ευρήματα που χρονολογούνται έως και το 1453. Η κυριότητα και η κατοχή παραμένει πάντοτε στο ελληνικό δημόσιο εφόσον οι αρχαιότητες έχουν εξαχθεί από την Ελληνική Επικράτεια κατά την πεντηκονταετία πριν την εισαγωγή ή αν είχαν παράνομα αφαιρεθεί από μνημείο, αρχαιολογικό χώρο, εκκλησία, μουσείο, δημόσια συλλογή, συλλογή θρησκευτικών μνημείων, χώρο αποθήκευσης ευρημάτων ανασκαφών ή άλλο παρεμφερή χώρο που βρίσκεται στην Ελληνική Επικράτεια, ή αν προέρχονται από παράνομη ανασκαφή εντός αυτής, ανεξάρτητα από τον χρόνο εξαγωγής τους.
Επιπλέον ορίζεται ότι: «Ο ενδιαφερόμενος οφείλει να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία κτήσης ή εισαγωγής, καθώς και να αποδείξει την προέλευσή τους, αν η Υπηρεσία θεωρεί ότι τα αρχαία είχαν εξαχθεί από την Ελληνική Επικράτεια κατά την τελευταία πεντηκονταετία πριν την εισαγωγή ή ότι προέρχονται από τις προαναφερόμενες παράνομες πράξεις. Εάν αποδειχθεί ότι τα εισαγόμενα αρχαία εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες, εξομοιώνονται πλήρως με τα αρχαία της παρ. 1 του άρθρου 21. Εάν δεν καταστεί δυνατή η απόδειξη της προέλευσής τους, σύμφωνα με τα παραπάνω, χορηγείται στον ενδιαφερόμενο άδεια κατοχής, εκτός εάν συντρέχουν στο πρόσωπό του τα κωλύματα της περ. γ) της παρ. 2 του άρθρου 23». (άρθρο 33)
Η Συμφωνία υπογράφηκε κατά παράβαση όλων των παραπάνω άρθρων του ισχύοντος Αρχαιολογικού Νόμου! Το ΥΠΠΟΑ συνομολογεί ότι έχει παραβεί όλες τις παραπάνω διατάξεις, καθώς το ίδιο στην Αιτιολογική Έκθεση του σχεδίου νόμου αναφέρει: «Η συμφωνία εισάγεται για κύρωση με νομοθετική πράξη, καθώς το αντικείμενό της αφορά σε ζητήματα επιστροφής, έκθεσης και δανεισμού αρχαιοτήτων υπό συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο.» (Αιτιολογική Έκθεση: Α2, σελ.2). Ωστόσο, οι διατάξεις του Αρχαιολογικού Νόμου προβλέπουν άπασες τις συνθήκες επιστροφής, έκθεσης και δανεισμού αρχαιοτήτων ενώ δεν υφίσταται το παραμικρό νομοθετικό κενό το οποίο έρχεται δήθεν να καλύψει η παρούσα πρωτοβουλία σύναψης της υπό κύρωση Συμφωνίας.
Γ. Παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας του ΥΠΠΟΑ: Δεν αναφέρεται πουθενά η προέλευση, ο τρόπος απόκτησης ή η γνησιότητα των 161 αντικειμένων πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού
Τα ευρήματα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού ανευρίσκονται μόνο σε θέσεις της Ελλάδας (Κυκλάδες, Κρήτη, Αργολίδα κ.ά.) και όσα βρίσκονται ή και διακινούνται στο εξωτερικό αποτελούν κατά κανόνα προϊόντα παράνομης εξαγωγής από ελληνικό έδαφος (επισημαίνουμε ότι ήδη από τον ΚΝ 5351/1932 απαγορεύεται ρητά η εξαγωγή αρχαιοτήτων χωρίς άδεια του αρμόδιου Συμβουλίου).
Η λίστα με τα 161 αντικείμενα δεν αναφέρει την προέλευση και τον τρόπο απόκτησης των αντικειμένων αυτών, ώστε να ελεγχθεί αν αποτελούν ή όχι προϊόν παράνομης διακίνησης. Δεν υπάρχει κάποιο έγγραφο της αρμόδιας υπηρεσίας του ΥΠΠΟΑ ή άλλου ειδικού που να διαβεβαιώνει ότι έχει ελέγξει τα πιστοποιητικά απόκτησης των αντικειμένων, ότι είναι νόμιμα και δεν εμπίπτουν στις διατάξεις περί παράνομης διακίνησης ή λαθρανασκαφής. Ομοίως, δεν υπάρχει έγγραφο αρμόδιας Υπηρεσίας του ΥΠΠΟΑ ή άλλου ειδικού επιστήμονα ή ειδικής υπηρεσίας που να βεβαιώνει ότι είναι γνήσια και όχι κίβδηλα ή προϊόντα αντιγραφής. Η Βουλή καλείται εκ των υστέρων να κυρώσει μια Συμφωνία, και να νομιμοποιήσει την προέλευση αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς, που δεν γνωρίζει αν είναι ή όχι προϊόντα εγκλήματος (παράνομης διακίνησης)!
Υπενθυμίζουμε ότι με βάση τον Αρχαιολογικό Νόμο, οι συλλέκτες απαγορεύεται να αποκτούν πολιτιστικά αγαθά, για τα οποία υπάρχουν ενδείξεις ότι προέρχονται από κλοπή, παράνομη ανασκαφή ή άλλη παράνομη ενέργεια ή ότι αποκτήθηκαν ή έχουν εξαχθεί κατά παράβαση της νομοθεσίας του κράτους προέλευσής τους.
Η Υπουργός είχε υποχρέωση, με βάση τον Αρχαιολογικό Νόμο και τον Οργανισμό του ΥΠΠΟΑ, να δώσει όλα τα υλικά στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ για να ελέγξουν και να πιστοποιήσουν την προέλευσή τους και την γνησιότητα του ιστορικού ιδιοκτησίας και των τίτλων απόκτησης. Δεν το έπραξε. Οφείλει να προσκομίσει στη Βουλή έγγραφα από ελληνικές αρχές, σε διαφορετική περίπτωση είναι σαφές ότι επιχειρεί μέσω της παρούσας Κύρωσης Συμφωνίας να αφήσει στην αφάνεια την παράνομη απόκτηση των αντικειμένων από τον ιδιώτη συλλέκτη και να καταστήσει την ελληνική Βουλή συνεργό σε αποδοχή προϊόντων εγκλήματος.
Οι διαβεβαιώσεις από το ΜΕΤ δεν καλύπτουν την ανάγκη αυτή: το ΜΕΤ στο παρελθόν προσπάθησε να αποκρύψει ότι διατηρούσε προϊόντα αρχαιοκαπηλίας στις συλλογές και την έκθεσή του (βλ. παρακάτω). Επιπλέον, στο προσωπικό του ΜΕΤ σήμερα δεν συμπεριλαμβάνεται κανένας αρχαιολόγος ειδικός στον Πρωτοκυκλαδικό Πολιτισμό ή το Προϊστορικό Αιγαίο.
Δ. Παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας του ΥΠΠΟΑ: Δεν έχει προσκομιστεί το Καταστατικό, οι σκοποί και η Διοίκηση (φυσικά πρόσωπα) του Ιδρύματος του Ντέλαγουερ και τα σχετικά ποινικά μητρώα αυτών
Το Ίδρυμα αυτό, στο οποίο με την προς Κύρωση Συμφωνία η ελληνική Βουλή καλείται να αναγνωρίσει την κατοχή επί των 161 αρχαιοτήτων, δεν έχει γνωστοποιήσει το καταστατικό του, δεν έχει καν ιστοσελίδα, δεν γνωρίζουμε ούτε τους σκοπούς του (π.χ. περιλαμβάνεται η πώληση αρχαιοτήτων στους σκοπούς του Ιδρύματος;) ούτε ποια είναι η Διοίκησή του. Πέρα από το ζήτημα ότι η ελληνική Βουλή καλείται να νομιμοποιήσει μια συμφωνία με ένα Ίδρυμα που δεν γνωρίζει και δεν έχει καμία πρότερη πολιτιστική ή άλλη δράση, πέρα από το ότι είναι πρωτοφανές στα νομικά χρονικά να παραδίδεται από το δημόσιο η κατοχή ελληνικών αρχαιοτήτων σε Ίδρυμα του εξωτερικού, δεν πληρούνται οι βασικές προϋποθέσεις του Αρχαιολογικού Νόμου για την κατοχή αρχαιοτήτων, όπως εκτίθενται στο άρθρο 23:
Ν. 4858/2021 Άρθρο 23. Κατοχή κινητών μνημείων
1. Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, μπορεί να χορηγείται σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο άδεια κατοχής κινητού αρχαίου μνημείου του οποίου η κυριότητα ανήκει στο Δημόσιο.
2. Άδεια κατοχής χορηγείται στο πρόσωπο που δηλώνει, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 24, κινητό αρχαίο που χρονολογείται έως και το 1453, ύστερα από σχετική αίτησή του, εκτός εάν:
α) το αρχαίο είναι ιδιαίτερα μεγάλης επιστημονικής ή καλλιτεχνικής σημασίας και είναι ανάγκη να βρίσκεται υπό την άμεση προστασία του Δημοσίου,
β) ο αιτών δεν διασφαλίζει την ικανοποιητική φύλαξη και διατήρησή του, ιδίως εάν δεν δηλώνει κατάλληλο τόπο για τη φύλαξή του ή
γ) ο αιτών δεν παρέχει τα εχέγγυα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του κατόχου και ιδίως αν έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για κακούργημα ή παράβαση της νομοθεσίας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ή για πλαστογραφία, δωροδοκία, κλοπή, υπεξαίρεση ή αποδοχή προϊόντων εγκλήματος. Το κώλυμα υπάρχει και για όσο χρόνο εκκρεμεί η ποινική δίωξη για μια από τις παραπάνω πράξεις. Η αίτηση μπορεί επίσης να απορριφθεί αν διατάχθηκε η αναστολή εκτέλεσης της ποινής που επιβλήθηκε για μια από τις παραπάνω πράξεις ή αν η ποινική δίωξη για μια από αυτές έπαυσε οριστικά λόγω παραγραφής. Αν ο αιτών είναι νομικό πρόσωπο, τα πιο πάνω κωλύματα πρέπει να μην συντρέχουν στο πρόσωπο αυτών που ασκούν ή άσκησαν τη διοίκησή του.
Ε: Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας του ΥΠΠΟΑ: παράλειψη διερεύνησης ποινικών ευθυνών και αποχή από τα εισαγγελικά όργανα και τη δικαστική προστασία εν γένει
Το ΥΠΠΟΑ, παραλείποντας από τον χρόνο που έλαβε γνώση για την ύπαρξη των εν λόγω αρχαιοτήτων και την κατοχή τους υπό τον συλλέκτη Leonard Stern να προβεί σε έλεγχο προέλευσης, παραλείπει συνακολούθως και τη διερεύνηση των ποινικών ευθυνών τόσο του ως άνω συλλέκτη όσο και του Ιδρύματος (HACI) που συμβλήθηκε μαζί του και των Ιδρυμάτων που συμβλήθηκαν μεταξύ τους (ΜΕΤ και HACI), για τα αδικήματα της αποδοχής και διάθεσης μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος, και άλλων συναφών αδικημάτων, όπως της παράνομης εξαγωγής αρχαιοτήτων, της παράνομης ανασκαφής ή άλλης αρχαιολογικής έρευνας, της παράβασης υποχρέωσης δήλωσης μνημείου, της παράνομης μεταβίβασης μνημείου κ.α.
Ενώ δηλαδή το ΥΠΠΟΑ γνωρίζει ότι οι αρχαιότητες του Κυκλαδικού Πολιτισμού δεν μπορεί παρά να έχουν εξαχθεί παρανόμως από την εδαφική επικράτεια της Χώρας, και ότι η κυριότητα ανήκει αποκλειστικά στο ελληνικό δημόσιο, παραλείπει να προβεί στους απαραίτητους ελέγχους, να ζητήσει ποινική διερεύνηση των παραπάνω εγκλημάτων, να αιτηθεί δικαστική προστασία για την επιστροφή τους και να προβεί σε δήμευση των πολιτιστικών αγαθών που πιθανόν αποτελούν αντικείμενο παράνομης εξαγωγής (άρθ. 69 ν. 4858/21). Πολλώ δε μάλλον εφόσον ήδη έχει προβλεφθεί ειδικός Εισαγγελέας Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών με αποκλειστική αρμοδιότητα την προστασία των πολιτιστικών αγαθών και την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας (άρθ. 71 ν. 4858/21) κι ενώ υπάρχουν Μνημόνια συνεργασίας με τον Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης για την πάταξη της παράνομης διακίνησης (βλ. παρακάτω). Σημειώνεται δε ότι εν προκειμένω η δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων είναι διεθνής και το ελληνικό δίκαιο εφαρμοστέο, για θέματα κυριότητας, νομής και κατοχής κινητών μνημείων (άρθ. 70 ν. 4858/21)!
Όπως μπορεί εύλογα να υποθέσει κανείς, το ΥΠΠΟΑ έλαβε γνώση των ανωτέρω τουλάχιστον δύο (2) χρόνια πριν, σε κάθε περίπτωση πριν την ψήφιση του ν. 4761/2020, που προβλέπει δανεισμό αρχαιοτήτων για 25+5+5+5+5+5 χρόνια (αρχική πρόταση για 50+50) και προφανέστατα πια αποτελούσε προϋπόθεση σύναψης και κύρωσης της παρούσης συμφωνίας. Επομένως, επί δύο έτη το ΥΠΠΟΑ συνομιλεί και συνεργάζεται με έναν πιθανό εγκληματία και πιθανούς συνεργούς του, χωρίς να κινεί τις νόμιμες διαδικασίες, για τις οποίες το ελληνικό Δημόσιο έχει αρμοδιότητα/υποχρέωση και όχι απλώς δικαίωμα. Η παράλειψη αυτή εκτείνεται μέχρι και σήμερα. Η ελληνική Βουλή καλείται να συνεργήσει στο αδίκημα της συγκάλυψης και να συνδράμει στις παραπάνω παραλείψεις του ΥΠΠΟΑ. Ενώ ο Εισαγγελέας του Μανχάταν έδειξε ήδη τον νόμιμο δρόμο επιστροφής πολιτιστικών αγαθών από το ΜΕΤ στις χώρες προέλευσής τους.
ΣΤ. Η Υπουργός συνάπτει Συμφωνία με το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (ΜΕΤ) της Ν. Υόρκης, που είναι υπόλογο και υπότροπο επί μακρόν για αποδοχή προϊόντων αρχαιοκαπηλίας και ελέγχεται από την Εισαγγελία Ν. Υόρκης
Πρόκειται για ένα Μουσείο που επί μακρόν έχει εμπλουτίσει τις συλλογές του με αρχαιότητες που έχουν αποδειχθεί προϊόντα παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. Ενδεικτικά αναφέρουμε την πολύκροτη υπόθεση του «Κρατήρα του Ευφρονίου», προϊόν λαθρανασκαφής του 1971, που επαναπατρίστηκε στην Ιταλία το 2008 κατόπιν δικαστικής απόφασης. Παρά τις αποδείξεις που επέδειξε το ιταλικό κράτος, το ΜΕΤ επέμενε να μην επιστρέφει το αγγείο και η υπόθεση κατέληξε στα δικαστήρια.
Πρόσφατα παραδείγματα:
- Το 2017 το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης αγόρασε έναντι 4 εκατομμυρίων δολαρίων χρυσή σαρκοφάγο αφιερωμένη στον Νεντζεμάνκ, ιερέα του θεού Αρσαφή της Ηρακλεόπολης. Το καλοκαίρι του 2019 το Μητροπολιτικό Μουσείο εγκαινίασε μια έκθεση για να την παρουσιάσει ως ένα από τα πιο λαμπρά νέα αποκτήματά του. Όπως απέδειξε η έρευνα του Εισαγγελέα του Μανχάταν, η σαρκοφάγος ήταν προϊόν λεηλασίας από την Αίγυπτο και είχε κλαπεί το 2011. Το ΜΕΤ ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει κατά την αγορά της ιστορικό ιδιοκτησίας (αποδείχτηκε ότι ήταν ψεύτικο) και αιγυπτιακής άδειας εξαγωγής του 1971 (αποδείχτηκε ότι ήταν πλαστή). Η σαρκοφάγος επεστράφη το 2019 στην Αίγυπτο.
- Τον Ιούλιο 2022 ο Εισαγγελέας του Μανχάταν υπέγραψε ένταλμα κατάσχεσης για 21 εκθέματα του ΜΕΤ, τα οποία αποτελούσαν προϊόντα παράνομης διακίνησης και εξαγωγής. Τα αντικείμενα θα επιστραφούν στις χώρες προέλευσής τους αυτή την εβδομάδα. Η είδηση έκανε το γύρο των διεθνών και εγχώριων ΜΜΕ μία μέρα αφότου κατατέθηκε η παρούσα «Κύρωση Σύμβασης» στη Βουλή. Τα άρθρα αναφέρουν ότι μόνο το 2021, ο Εισαγγελέας του Μανχάταν έβγαλε 6 παρόμοια εντάλματα και κατέσχεσε ευρήματα του ΜΕΤ.
Το ΜΕΤ βρίσκεται στο στόχαστρο του Εισαγγελέα της Ν. Υόρκης, με τον οποίο ως τώρα οι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ είχαν άψογη συνεργασία, με αποτέλεσμα των επαναπατρισμό αντικειμένων, όπως τα 47 αντικείμενα του συλλέκτη Μάικλ Στάιχαρντ (Δεκ. 2021). Η ανακοίνωση του εισαγγελέα της Νέας Υόρκης Σάιρους Βανς μίλαγε για την «αχόρταγη όρεξη, εδώ και δεκαετίες, του Μάικλ Στάινχαρντ για αντικείμενα που είχαν κλαπεί, χωρίς να τον ενδιαφέρει η νομιμότητα των πράξεών του, ούτε η γνησιότητα των αντικειμένων που αγόραζε και πουλούσε, ούτε η σοβαρότητα της πολιτιστικής βλάβης που επέφερε σε όλον τον κόσμο». Ο εισαγγελέας κατηγόρησε τον Νεοϋορκέζο συλλέκτη, η περιουσία του οποίου εκτιμάται στο 1,2 δισεκ. δολάρια, ότι δεν σεβάστηκε «κανένα γεωγραφικό ή ηθικό φραγμό» και «βασίστηκε σε διακινητές αρχαιοτήτων, αφεντικά του οργανωμένου εγκλήματος, του ξεπλύματος (βρώμικου χρήματος) και σε τυμβωρύχους, για να αυξήσει τις συλλογές του». Σημειώνουμε ότι ο Μάικλ Στάινχαρντ έχει επίσης χαρίσει εκθέματα στο ΜΕΤ και υπάρχει στο Μουσείο μια αίθουσα με το όνομά του.
Ζ. Η Υπουργός αφίσταται της συνεργασίας που έχει αναπτύξει το ελληνικό δημόσιο με τις Εισαγγελικές Αρχές της Ν. Υόρκης για την καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας και «δένει τα χέρια» του αρμόδιου Εισαγγελέα
Οι συμφωνίες αυτές, που έχουν κυρωθεί από το ελληνικό Κοινοβούλιο είναι:
Μνημόνιο Συνεργασίας: στις 17-07-2011 υπογράφηκε το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και βυζαντινούεκκλησιαστικού εθνολογικού υλικού από την Ελλάδα μέχρι και το 15ο αιώνα μ.Χ.
Νόμος 4026/2011 (ΦΕΚ 231/Α/03.11.2011): Κύρωση του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και βυζαντινού εκκλησιαστικού εθνολογικού υλικού μέχρι και το 15ο αιώνα μ.Χ. της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το Μνημόνιο τέθηκε σε ισχύ στις 21-11-2011 και έχει διάρκεια ισχύος τα 5 έτη.
Στις 21-11-2016 παρατάθηκε η ισχύς του Μνημονίου Συνεργασίας, μέχρι την κύρωσή του από τη Βουλή των Ελλήνων.
Νόμος 4634/2019 (ΦΕΚ 166/Α/25.10.2019): Κύρωση της διά ανταλλαγής ρηματικών διακοινώσεων συμφωνίας περί παρατάσεως του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και βυζαντινού εκκλησιαστικού εθνολογικού υλικού μέχρι και τον 15ο αιώνα μ.Χ. της Ελληνικής Δημοκρατίας (με αναδρομική ισχύ από τις 21.11.2016)
Nόμος 4846/2021 (ΦΕΚ 197/Α/26-10-2021)
Κύρωση του Μνημονίου Κατανόησης μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και εθνολογικού υλικού της Ελληνικής Δημοκρατίας (με το οποίο επεκτάθηκε η προστασία του Νόμου σε αντικείμενα ως το 1830).
Τα Μνημόνια αυτά έχουν οδηγήσει σε σειρά κατασχέσεων και επαναπατρισμών, ιδιαίτερα με τις ενέργειες του ελληνικής καταγωγής βοηθού Εισαγγελέα Μάθιου Μπογδάνος, ο οποίος έχει τιμηθεί πολλάκις για την δράση του κατά της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. Η πλέον πρόσφατη υπόθεση ήταν αυτή του πολυεκατομμυριούχου συλλέκτη Μάικλ Στάιχαρντ, η συλλογή του οποίου περιείχε και αντικείμενα κυκλαδικού πολιτισμού, ανάλογα με αυτά που περιέχονται στη «Σύμβαση Κύρωσης», τα οποία πρόκειται να εκτεθούν στο δημόσιο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στο Κάστρο της Νάξου.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η Συμφωνία δεν ωφελεί τα συμφέροντα της χώρας, διότι:
Α) Το ελληνικό Δημόσιο παραιτείται οικειοθελώς και χωρίς διερεύνηση από τη νόμιμη υποχρέωσή του να διεκδικήσει με ένδικα βοηθήματα και δικαστική προστασία εν γένει τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων αυτών. Η «Συμφωνία» αποτρέπει τη χώρα μας από την διεκδίκηση της κυριότητας και της κατοχής σημαντικών ευρημάτων, προϊόντων λαθρανασκαφών από σημαντικές θέσεις του Κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία έχουν καταφανώς εξαχθεί παράνομα από την Ελλάδα.
Μάλιστα, πρόκειται για συμφωνία αποικιοκρατικού χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό είναι ότι, ενώ προβλέπονται ρήτρες για την προάσπιση των συμφερόντων των 3 συμβαλλομένων μερών, του Leonard Stern, του ΜΕΤ και του Ιδρύματος Ντέλαγουερ/Κυκλαδικού Μουσείου, πουθενά στη «Σύμβαση» δεν υπάρχει ούτε μία ρήτρα που να προστατεύει τα συμφέροντα του ελληνικού δημοσίου που εμφανίζεται ως 4ος αντισυμβαλλόμενος! Σε κανένα σημείο το ελληνικό Δημόσιο δεν επιφυλάσσεται -έστω- για τις ενέργειες στις οποίες θα μπορούσε και θα έπρεπε να προβεί σε περίπτωση που αποδειχτεί ότι κάποιο από τα 161 κυκλαδικά αντικείμενα, ή κάποιο από τα υπόλοιπα αντικείμενα αρχαίας ελληνικής τέχνης, που κατά δήλωσή του κατέχει ο κ. Stern, αποδειχθεί ότι είναι ύποπτης προέλευσης ή προϊόν παράνομης αγοραπωλησίας! Είναι σαφές ότι η Συμφωνία εξαναγκάζει το ελληνικό Δημόσιο στο εξής να αντιμετωπίζει τον κ. Stern ως «ευεργέτη» και όχι ως εν δυνάμει αποδέκτη προϊόντων εγκλήματος, παρότι το ελληνικό Δημόσιο γνωρίζει ότι δεν υπάρχουν πρωτοκυκλαδικά ευρήματα στις διεθνείς αγορές τέχνης που να μην είναι είτε κίβδηλα είτε προϊόντα λαθρανασκαφής.
Β) Με την κύρωση αυτής της «Συμφωνίας» η ελληνική κυβέρνηση και η ελληνική Βουλή λειτουργούν ως «μεσολαβητές» προκειμένου να νομιμοποιηθεί μια ιδιωτική συλλογή χωρίς καμία αναφορά ή έλεγχο στην προέλευση και στον τρόπο απόκτησης των αντικειμένων, προκειμένου να εκτεθούν παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες σε ένα ιδιωτικό Μουσείο στη Νέα Υόρκη (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης) και σε ένα ιδιωτικό μουσείο στην Ελλάδα (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης) και όχι να «επαναπατριστούν».
Γ) Το ελληνικό δημόσιο απεμπολεί οικειοθελώς και αναιτιολόγητα το δικαίωμα κατοχής των 161 ευρημάτων, που αποτελεί απαράγραπτο κυριαρχικό δικαίωμα του ελληνικού λαού επί της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου του. Με τη «Συμφωνία» το ελληνικό δημόσιο παραχωρεί οικειοθελώς και αναιτιολόγητα την κατοχή σε ένα Ίδρυμα του εξωτερικού, το οποίο συνδέεται στην Ελλάδα με το Κοινωφελές Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλανδρή. Παραχωρεί δικαιώματα κατόχου σε ένα ιδιωτικό Ίδρυμα, βάζοντάς το να συναποφασίζει με το ελληνικό δημόσιο για τη τύχη όχι μόνο των 161 αρχαιοτήτων, αλλά επιπλέον και άλλων αρχαιοτήτων από ελληνικά μουσεία που θα αποστέλλονται στο ΜΕΤ ως «δάνεια» ως το 2073 (βλ. ενδεικτικά: παρ. 6στ «Αυτές οι αρχαιότητες θα επιλεγούν από το Υπουργείο σε συνεννόηση με το ΜΕΤ και θα εγκριθούν από το Κυκλαδικό Μουσείο και το ΜΕΤ»).
Για να γίνει κατανοητό τι σημαίνει ότι ένας τρίτος αναγνωρίζεται ως κάτοχος των αρχαιοτήτων, αρκεί η αναφορά στην πινακίδα που συναποφασίζεται στη Συμφωνία αυτή. Ενώ η Υπουργός «διαφημίζει» την κυριότητα του ελληνικού δημοσίου (η οποία ισχύει για όλες τις ελληνικές αρχαιότητες με βάση τον Αρχαιολογικό Νόμο και δεν αμφισβητείται από κανέναν, ούτε από τους εταίρους της «Σύμβασης»), η πινακίδα στο ΜΕΤ θα αναγράφει «Δάνειο του Κυκλαδικού Μουσείου στο ΜΕΤ» (LOAN OF CYCLADIC ART TO THE MET, παρ. 6ζ) και όχι «δάνειο του ελληνικού δημοσίου στο ΜΕΤ».
Σε αντίθεση με όσα ισχυρίζεται η κυβέρνηση, με αυτή τη Συμφωνία το ουσιαστικό δικαίωμα νομής των αρχαιοτήτων δεν ανήκει πλέον στο ελληνικό δημόσιο, αλλά στο Ίδρυμα Ντέλαγουερ-Γουλανδρή, ένα Ίδρυμα άγνωστης σύνθεσης, με έδρα τις ΗΠΑ, που ιδρύθηκε για αυτό τον σκοπό (μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ). Γνωρίζει η ελληνική Βουλή ποια είναι η Διοίκηση και ποιο είναι το καταστατικό αυτού του Ιδρύματος, το οποίο θα αποφασίζει στο διηνεκές για την τύχη των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων και εμφανίζεται ως «εταίρος» του ελληνικού δημοσίου στην εν λόγω «Κύρωση Συμφωνίας»;
Τελικά, το ελληνικό δημόσιο, που είναι ο μοναδικός κύριος, κάτοχος και νομέας των ελληνικών αρχαιοτήτων, και το δικαίωμά του δεν αμφισβητείται ούτε από κάποιο από τα μέρη της «Συμφωνίας», εμφανίζεται να αναγνωρίζει σε τρίτον ιδιώτη το δικαίωμα κατοχής και δι’ αυτού, να αναγνωρίζει και όλες τις προηγούμενες δικαιοπραξίες στις οποίες προχώρησε ο τρίτος ιδιώτης και αφορούν τις αρχαιότητες αυτές, χωρίς να είναι ούτε νομέας ούτε κάτοχος και χωρίς να έχει τηρηθεί καμία από τις διατάξεις του Αρχαιολογικού Νόμου για το με ποιους όρους και προϋποθέσεις και με ποια διαδικασία αναγνωρίζεται κάποιος ως «συλλέκτης» ή «κάτοχος».
Δ) Η «Συμφωνία» δεσμεύει με τρόπο απαράδεκτο τις ελληνικές κυβερνήσεις για τα επόμενα 50 χρόνια (!), και τις υποχρεώνει να αποστέλλουν κυκλαδικές αρχαιότητες από ελληνικά Μουσεία (δημόσια και ιδιωτικά) προκειμένου αυτές να εκτίθενται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Ν. Υόρκης, εμπλουτίζοντας την συλλογή ενός Μουσείου που επί μακρόν περιλαμβάνει στις συλλογές του αρχαιότητες που έχουν αποδειχθεί προϊόντα παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών.
Είναι μια αποικιοκρατικού τύπου Συμφωνία, λες και το ελληνικό δημόσιο επαιτεί από το ΜΕΤ τις αρχαιότητες που του ανήκουν! Είναι προφανές ότι όλως παραπλανητικά παρουσιάζεται στη Συμφωνία το ΜΕΤ ως το Μουσείο στο οποίο το ελληνικό δημόσιο «δανείζει» αρχαιότητες, αφού οι 161 αρχαιότητες θα βρίσκονται στη Ν. Υόρκη και το ΜΕΤ θα δανείζει όποιες θέλει από αυτές στην Ελλάδα. Όλως παραπλανητικά αναφέρεται στη «Συμφωνία» ότι το ΜΕΤ «υποχρεούται να εκθέτει κυκλαδικές αρχαιότητες ως το έτος 2073», ενώ στην πραγματικότητα δι’ αυτής της Συμφωνίας –αν κυρωθεί από την ελληνική Βουλή-, αντιστρόφως, το ΜΕΤ θα υποχρεώνει τις κυβερνήσεις των επόμενων 50 χρόνων να του στέλνουν κυκλαδικές αρχαιότητες –και μάλιστα με «αντίστοιχη αξία και σημαντικότητα», όπως θα κρίνει το ΜΕΤ και το Κυκλαδικό Μουσείο (παρ.5δ)- ως «ενέχυρο» για να αποστείλει κάποιες από τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες. Ο εμπλουτισμός της συλλογής του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Ν. Υόρκης για 50 χρόνια ισοδυναμεί με συγκεκριμένα έσοδα από τα εισιτήρια, τις εκδηλώσεις, τα πωλητέα, τις αναπαραγωγές, τις ψηφιακές εκδόσεις, με «ευγενική χορηγία» του ελληνικού δημοσίου δια αυτής της Σύμβασης!
Προφανώς τα αναφερόμενα ως «ευεργετήματα» στους έλληνες αρχαιολόγους στο Παράρτημα Ε (πχ υποτροφίες στο ΜΕΤ) επιστρέφονται στους εμπνευστές τους ως απαράδεκτα. Πρόκειται για αποικοκρατικής έμπνευσης καθρεφτάκια για ιθαγενείς.
Ε) Το ελληνικό δημόσιο αφίσταται οικειοθελώς από την επιστροφή των αρχαιοτήτων και τον εμπλουτισμό των συλλογών των δημόσιων μουσείων της Ελλάδας, και δη του μοναδικού Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού στο Κάστρο της Νάξου, καθώς και των εσόδων που αυτό συνεπάγεται (εισιτήρια, πωλητέα, αναπαραγωγές κ.λπ.), παραχωρώντας όλα αυτά τα έσοδα σε δύο ιδιωτικά Μουσεία!
Το ΥΠ.ΠΟ.Α. έχει ανακοινώσει την ίδρυση Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού, αφιερωμένου εξ ολοκλήρου στον κυκλαδικό πολιτισμό της 3ης χιλιετίας π.Χ. στο Κάστρο της Νάξου και οι αρμόδιες υπηρεσίες εργάζονται για την υλοποίησή του στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ. Στο Μουσείο αυτό σχεδιάζεται να εκτεθούν πολύ σημαντικά ευρήματα του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού, μεταξύ αυτών και τα κυκλαδικής προέλευσης αντικείμενα της «Συλλογής Στάινχαρτ» που επαναπατρίστηκαν πρόσφατα μετά από επιτυχημένες ενέργειες των αμερικανικών διωκτικών αρχών και των αρμόδιων Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α. (δελτίο τύπου ΥΠΠΟΑ 9.12.2021). Είναι ή δεν είναι γεγονός ότι τα 161 αρχαία αντικείμενα θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν την έκθεση του δημόσιου και μοναδικού στον κόσμο Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού στις Κυκλάδες, αυξάνοντας τους επισκέπτες και ευαισθητοποιώντας τους σε θέματα παράνομης εμπορίας αρχαίων και συγκροτώντας ένα ολοκληρωμένο ερευνητικό κέντρο για τη μελέτη του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού που θα προσέλκυε επιστήμονες από όλο τον κόσμο; Θα μπορούσε να συγκροτηθεί μια περιοδική έκθεση που να ταξιδέψει σε διάφορα Μουσεία της Ελλάδας, επίσης αυξάνοντας το ενδιαφέρον και τα έσοδα των ελληνικών δημόσιων Μουσείων; «Επαναπατρισμός» σημαίνει οι κυκλαδικές αρχαιότητες να επιστρέψουν στον γενέθλιο τόπο τους, τις Κυκλάδες!
Αντί για αυτό, οι κυκλαδικές αρχαιότητες και των δημόσιων Μουσείων θα στέλνονται στο ΜΕΤ! Πώς και με ποιο δικαίωμα απεμπολεί το δημόσιο τα έσοδα που θα προέκυπταν με αυτόν τον τρόπο και τα χαρίζει –κυριολεκτικά- στο ιδιωτικό ΜΕΤ της Ν.Υόρκης και στο ιδιωτικό Κυκλαδικό Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή;
ΣΤ) Τα αναφερόμενα στη «Συμφωνία» έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική επαναπατρισμών πολιτιστικών αγαθών, η οποία έχει εφαρμοστεί διαχρονικά από όλες τις προγενέστερες πολιτικές ηγεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α ήδη από τη δεκαετία του 1930, όταν έλαβε χώρα η πρώτη περίπτωση επιστροφής αρχαίου αγάλματος. Ποια ήταν αυτή; Ότι επιλέγεται η αντιδικία (ή η απειλή της) απέναντι σε κατόχους παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών, με βάση την προστασία που παρέχει το διεθνές και το εθνικό δίκαιο για τις αρχαιότητες, με γνώμονα την εξασφάλιση όχι μόνο των ελληνικών αρχαιοτήτων, αλλά και κάθε άλλης χώρας που υποφέρει από την παράνομη εξαγωγή αρχαιοτήτων από το έδαφός της. Ότι μέσω τέτοιων αντιδικιών, αλλά και μέσω της οδού της δικαστικής συνδρομής, η χώρα μας έχει αναγκάσει Μουσεία, συλλέκτες και αρχαιοπώλες να παραδώσουν αρχαία αντικείμενα που έχουν εξαχθεί παράνομα από την Ελλάδα. Ότι τα επαναπατρισθέντα αρχαία ευρήματα αποτελούν κτήμα του Ελληνικού Δημοσίου και δίνονταν είτε στις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων, εφόσον ήταν γνωστή η προέλευσή τους, είτε εμπλούτιζαν τις συλλογές των μεγάλων κρατικών μουσείων (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).
Μάλιστα, σύμφωνα με όσα έχει αναφέρει η ελληνική κυβέρνηση (βλ. Ανακοίνωση για τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 30ής Αυγούστου 2022) δεν πρόκειται για μία ad hoc διαδικασία, αλλά κατά την ελληνική κυβέρνηση, «ιδρύεται διαδικασία και τρόπος που ενθαρρύνει και προτρέπει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων να προβούν σε αντίστοιχες κινήσεις». Μέσω αυτής της περίπτωσης επιχειρείται να αλλάξει ουσιωδώς ο Αρχαιολογικός Νόμος, καθώς και η πρακτική και η ηθική των διεκδικήσεων κλεμμένων αρχαιοτήτων που ακολουθείται από το 1930 ως σήμερα από τις αρμόδιες Υπηρεσίες και την ελληνική πολιτεία, κατά παράβαση των διεθνών συμβάσεων προστασίας πολιτιστικών αγαθών από την παράνομη διακίνηση.
Ποιος ωφελείται από τη Συμφωνία;
-Ο επιχειρηματίας κ. Λέοναρντ Στερν, που παρουσιάζεται διεθνώς ως «δωρητής» και «ευεργέτης» του ελληνικού πολιτισμού, ενώ ο ίδιος με τις πράξεις του επί δεκαετίες συνέβαλε –όπως όλοι οι συλλέκτες έργων αρχαίας τέχνης- άμεσα ή έμμεσα στην προώθηση των λαθρανασκαφών σε θέσεις του Κυκλαδικού Πολιτισμού. Οι αρχαιότητες θα εκτίθενται στην αίθουσα του ΜΕΤ με την ένδειξη «Συλλογή Στερν», ενώ ο ίδιος θα προλογίσει όλους τους Κατάλογους της Έκθεσης που θα εκδοθούν, μαζί με την Υπουργό Πολιτισμού, τον Διευθυντή του ΜΕΤ και τον Πρόεδρο του Κυκλαδικού Μουσείου! Κερδίζει οικονομική φοροαπαλλαγή στις ΗΠΑ λόγω της «δωρεάς». Πιθανώς αποφεύγει εμπλοκές με την Εισαγγελία της Ν. Υόρκης σαν αυτές που οδήγησαν τον –επίσης δωρητή του ΜΕΤ- επιχειρηματία εκατομμυριούχο Στάιχαρντ να επιστρέψει 180 αρχαιότητες σε 11 χώρες και να του επιβληθεί ισόβια απαγόρευση ενασχόλησης με το εμπόριο έργων τέχνης της αρχαιότητας.
-Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης. Μουσεία σαν το ΜΕΤ περιλαμβάνουν στις συλλογές τους πολυάριθμα εκθέματα που αποτελούν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας και παράνομης διακίνησης. Ο Εισαγγελέας της Ν. Υόρκης εξέδωσε πέρσι 6 εντάλματα κατάσχεσης ευρημάτων του Μουσείου, ενώ ένα από τα τελευταία εντάλματα του 2022, που εκτελέστηκε τον Ιούλιο, ήταν για την κατάσχεση 21 εκθεμάτων. Το ΜΕΤ αποκτά μια νέα αίθουσα με μια μοναδική συλλογή κυκλαδικών ευρημάτων, χωρίς εμπλοκή της Εισαγγελίας (αφού μεσολαβεί το ελληνικό δημόσιο για την «νομιμοποίηση» των ευρημάτων) για 50 έτη (όχι μόνο από τις 161 αρχαιότητες, αλλά και από αυτές που θα αναγκάζονται να του στέλνουν τα ελληνικά μουσεία!), με ό,τι σημαίνει αυτό για τα έσοδά του (εισιτήρια, πωλητέα, αναπαραγωγές, συμπράξεις, εκδηλώσεις). Ανεκτίμητη προστιθέμενη αξία για το ΜΕΤ, επιπλέον, αποτελεί η αποκατάσταση της πληγείσας από την αρχαιοκαπηλία και τις κατασχέσεις του Εισαγγελέα φήμης του και η αναγωγή του σε διεθνές κέντρο μελέτης του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού, με την ευγενική «χορηγία» της Υπουργού Πολιτισμού που υπογράφει την εν λόγω Συμφωνία.
-Το Κυκλαδικό Μουσείο και το Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλαδρή, που αποκτά κατοχή σε 161 κυκλαδικές μοναδικές αρχαιότητες! Με τον τρόπο αυτό αυξάνει το «χαρτοφυλάκιό» του (για τέτοια Ιδρύματα οι αρχαιότητες έχουν οικονομικό αντίκρυσμα), ανανεώνει την συλλογή του Μουσείου του για τα προσεχή χρόνια και την εμπλουτίζει στο απώτερο μέλλον (μετά από 50 χρόνια), διαφημίζεται στο ΜΕΤ και γίνεται «εταίρος» του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού για την διαχείριση των κυκλαδικών ευρημάτων, ακόμη και αυτών που βρίσκονται σε δημόσια Μουσεία. Κι όλα αυτά μέσω ενός Ιδρύματος με φορολογική έδρα στο Ντέλαγουερ, τον φορολογικό παράδεισο των ΗΠΑ, με την καθοδήγηση της ελληνικής κυβέρνησης, μέσω του οποίου πιθανώς θα προσελκύσει -είτε με δικές του ενέργειες είτε με τη συμβολή της ελληνικής κυβέρνησης- κι άλλες τέτοιες «γκρίζες δωρεές» για τον εμπλουτισμό των συλλογών του και του χαρτοφυλακίου του.
Η Κύρωση της παρούσας «Συμφωνίας» από την ελληνική Βουλή βλάπτει τα συμφέροντα του ελληνικού δημοσίου
Η ελληνική κυβέρνηση, και ειδικά η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, εδώ και πολύ καιρό έχει αποφασίσει να απόσχει από τη νομικά και ηθικά επιβεβλημένη οδό του επαναπατρισμού και τη διεκδίκηση της επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στην χώρα μας με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, ενώ παράλληλα αλλάζει την μουσειακή πολιτική του ΥΠ.ΠΟ.Α. μονομερώς και χωρίς καμία συζήτηση με τις αρμόδιες Υπηρεσίες και την επιστημονική κοινότητα. Με τον ίδιο τρόπο που, όπως είχαμε επισημάνει και στην από 10/1/2022 ανακοίνωσή μας, «η ελληνική κυβέρνηση για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1980 φαίνεται να εγκαταλείπει οριστικά το αίτημα της επανένωσης των αρχιτεκτονικών γλυπτών που αποσπάστηκαν βίαια από τον Παρθενώνα, και εισάγει πλέον (έστω και μετωνυμικά) το αίτημα για “δανεισμό και ανταλλαγή” των γλυπτών με το Βρετανικό Μουσείο».
Τη στιγμή που όροι όπως «απο-αποικιοποίηση» και «ηθική των Μουσείων» βρίσκονται στο επίκεντρο της μουσειολογικής συζήτησης διεθνώς (βλ. νέο διεθνή ορισμό ICOM για το Μουσείο), και υπάρχει διαρκής πίεση προς όλα τα Μουσεία να «απαλλαγούν» από το άχθος ευρημάτων που είναι προϊόντα αρχαιοκαπηλίας, λαθρανασκαφών και παράνομης εξαγωγής, αυτήν ακριβώς τη στιγμή επιλέγει το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού για να προβεί σε ενέργειες που νομιμοποιούν την αρχαιοκαπηλία και παρουσιάζουν ως «επαναπατρισμό» την διά της πλαγίας οδού εξαγωγή αρχαιοτήτων των οποίων η κυριότητα ανήκει εξ ολοκλήρου στον ελληνικό λαό με βάση το Σύνταγμα και τους νόμους του Ελληνικού Κράτους!
Η ενέργεια αυτή όχι μόνο δεν «ενισχύει την ηθική των επαναπατρισμών», όπως ισχυρίζεται η ανακοίνωση του Υπουργικού Συμβουλίου, αλλά αντιθέτως αποτελεί μία επικίνδυνη ατραπό, που μπορεί να οδηγήσει στην αναστολή επαναπατρισμών σε διεθνές επίπεδο, αφού κάθε συλλέκτης ή έμπορος αρχαιοτήτων θα μπορεί να δημιουργεί μία αίθουσα σε ιδιωτικό Μουσείο της αρεσκείας του στο εξωτερικό, να εκθέτει τις αρχαιότητες στην έδρα του και να απαλλάσσεται από τις ευθύνες που τον βαρύνουν για την παράνομη απόκτηση των αρχαιοτήτων! Η πρακτική που ακολουθούσαν μουσεία του εξωτερικού, να «ξεπλένουν» την προέλευση των αντικειμένων μέσω εκθέσεων, τώρα υιοθετείται ως επίσημη πρακτική της ελληνικής κυβέρνησης!
Σε κάθε περίπτωση, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων αντιτίθεται στη νομιμοποίηση παράνομων εξαγωγών αρχαιοτήτων με την ίδρυση ιδρυμάτων ειδικού σκοπού στο εξωτερικό, που θα διαχειρίζονται τις αρχαιότητες εφαρμόζοντας πρακτικές μακροχρόνιου δανεισμού και μάλιστα με πρωτοβουλία του Ελληνικού Κράτους. Η μόνη νομική και ηθική οδός αντιμετώπισης της αρχαιοκαπηλίας είναι ο επαναπατρισμός των αρχαιοτήτων με την παράδοση των αρχαιοτήτων στις Υπηρεσίες του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού.
Σας καλούμε να μην δεχτείτε να συμπράξει σε μια τέτοιας μορφής απεμπόληση δικαιωμάτων του ελληνικού λαού στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας.
Για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΑ,
Η Πρόεδρος
Δέσποινα Κουτσούμπα
Η Γενική Γραμματέας
Εύα Γιατρουδάκη