TELL EL-BURAK, ΛΙΒΑΝΟΣ - Αρχαιολόγοι από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού και το Πανεπιστήμιο του Tübingen έχουν αναλύσει τοιχογραφίες 4.000 ετών σε ένα ανάκτορο της Εποχής του Χαλκού στον Λίβανο. Σύμφωνα με τους υπεύθυνους ερευνητές η ανακάλυψη τεκμηριώνει την ύπαρξη των αρχαιότερων μεγάλων τοιχογραφιών στην Αρχαία Εγγύς Ανατολή. Τα πρώτα μέρη των έργων ανακαλύφθηκαν το 2005 στα ερείπια ενός ανακτόρου της Εποχής του Χαλκού στον νότιο Λίβανο, στη μεσογειακή ακτή νοτίως της Σιδώνας. Στα επόμενα χρόνια, αποκαλύφθηκαν και διατηρήθηκαν ζωγραφικές παραστάσεις σε μεγάλες επιφάνειες τοίχων. Οι ερευνητές δημοσίευσαν πρόσφατα τα αποτελέσματά τους σε ένα βιβλίο.
Ο καθηγητής Jens Kamlah του Ινστιτούτου Βιβλικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Tübingen περιγράφει τον τρόπο με τον ποιον, σε αυτό το πρώιμο στάδιο τοιχογραφίας, εφαρμόστηκαν στους τοίχους τα χρώματα - κάποια στιγμή γύρω στο 1900 π.Χ. Αυτή είναι η πρώτη γνωστή απόδειξη μιας προκαταρκτικής μορφής της τεχνικής τοιχογραφίας σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου. Επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος ήταν η Λιβανέζα αρχαιολόγος καθηγήτρια Hélène Sader. Η έρευνα υποστηρίχθηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, υπό την επιστημονική διευθύντρια Dr. Margarete van Ess.
Ανασκαφή του ανακτόρου στο Tell el-Burak, νότια της Σιδώνας στον Λίβανο (φωτ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Η γερμανο-λιβανική ομάδα αρχαιολόγων ανακάλυψε το ανάκτορο το 2001 στην περιοχή Tell el-Burak νοτίως της Σιδώνας, και ολοκλήρωσε την ανασκαφή το 2011. Οι ζωγραφικές παραστάσεις βρέθηκαν σε τοίχους μέσα στο μεγαλύτερο δωμάτιο, διαστάσεων 7x14 μ. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το ανάκτορο κτίστηκε γύρω στο 1900 π.Χ. και ότι ήταν σε λειτουργία για 200 χρόνια περίπου.
Οι τοιχογραφίες απεικονίζουν μια γεωμετρική ζωφόρο καθώς και μια σκηνή κυνηγιού, μια πομπή και ένα «δέντρο της ζωής». Τα συγκρίσιμα μοτίβα είναι γνωστά από την εικονογραφία της αρχαίας Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, σημειώνει η Julia Bertsch του Πανεπιστημίου του Tübingen, μέλος της ομάδα που ερεύνησε τις τοιχογραφίες. Σημειώνει επίσης ότι η τεχνική μπορεί να θεωρηθεί ως ένα προκαταρκτικό στάδιο της νωπογραφίας μια και τα προκαταρκτικά σχέδια εφαρμόστηκαν στον ακόμα υγρό σοβά. Αντιθέτως, στην πλήρως ανεπτυγμένη τεχνική νωπογραφίας, οι πίνακες στο σύνολό τους εφαρμόζονται στο νωπό σοβά.
Καθώς ο σοβάς στεγνώνει, τα χρώματα ενσωματώνονται μόνιμα με το υπόστρωμα. «Προηγουμένως υποθέσαμε ότι αυτή η τεχνική αναπτύχθηκε αρκετούς αιώνες αργότερα σε έργα ζωγραφικής των μινωικών-αιγαιακών παλατιών. Αυτά τα ευρήματα από το Tell el-Burak μας δείχνουν ότι, τουλάχιστον, σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη της τεχνικής έγιναν στην Εγγύς Ανατολή», σημειώνει η Bertsch.
Η ανάλυση των χρωμάτων έδειξε ότι ένα από τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το αιγυπτιακό μπλε, το οποίο δεν είναι φυσικό, αλλά παραγόταν και χρησιμοποιείτο στην αρχαία Αίγυπτο από την 3η χιλιετία π.Χ. «Αυτό δείχνει ότι υπήρχαν στενοί δεσμοί μεταξύ του σημερινού νοτίου Λιβάνου και της Αιγυπτιακής αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή», σημειώνει ο Kamlah. «Οι πίνακες θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί από Αιγύπτιους καλλιτέχνες, μάλιστα μαρτυρούν μια πρώιμη μορφή πολιτιστικής ανταλλαγής και μεταφοράς γνώσης στην Ανατολική Μεσόγειο».
Σύνθετη αρχιτεκτονική και στατικά προβλήματα
Τα τείχη του ανακτόρου διατηρούνται εν μέρει στο αρχικό τους ύψος (περί τα 3,5 μ.). «Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο γιατί είναι κατασκευασμένα από τούβλα ξηραμένα στον αέρα και έχουν ηλικία περίπου 4.000 ετών», εξηγεί ο Kamlah. Αυτή η πλήρης διατήρηση ήταν μια μεγάλη τύχη και ήταν δυνατή μόνο επειδή το δωμάτιο γέμισε εντελώς με άμμο, χαλίκι και άργιλο, από το δάπεδο μέχρι την οροφή, γύρω στο 1800 π.Χ. Οι θύρες σφραγίστηκαν με πλίνθους από άργιλο. «Το ανάκτορο βρισκόταν σε τεχνητό ύψωμα ύψους 17 μ. ακριβώς πάνω στην παραλία, ενώ η πτέρυγα προς την πλευρά της θάλασσας εδραζόταν αρχικά σε χαμηλότερο άνδηρο από ό,τι στα υπόλοιπα δωμάτια, γεγονός που υποθέτουμε ότι οδήγησε σε στατικά προβλήματα. Οι τοίχοι του κατώτερου επιπέδου, που περιλάμβανε το δωμάτιο με τις τοιχογραφίες, υπέστη παραμόρφωση από την πίεση του ψηλότερου ανδήρου. Τα κατώτερα δωμάτια επιχωματώθηκαν προκειμένου να σταθεροποιηθούν», λέει ο Kamlah. «Ως αποτέλεσμα, οι τοιχογραφίες διατηρούνται εκτενώς, αν και είναι πολύ εύθραυστες. Πρέπει να αποκαλύπτονται από ειδικευμένους ειδικούς - σε μικρά τμήματα και πολύ προσεκτικά».
Χάρτης του ανακτόρου στο Tell el Burak, νότια της Σιδώνας στον Λίβανο. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 2001. Μεγάλες τοιχογραφίες βρέθηκαν στο μεγαλύτερο δωμάτιο (10) (σχεδ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Η συντηρήτρια Daniela Arnold (Λειψία) αποκαλύπτει τις τοιχογραφίες εκ μέρους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου) (φωτ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Ο μεγαλύτερος χώρος του ανακτόρου όπου ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά οι μεγάλες τοιχογραφίες το 2005. Ο σοβάς των εσωτερικών τοίχων είναι ορατός στις ανοιχτόχρωμες περιοχές. Η σκοτεινή περιοχή είναι μια φραγμένη θύρα (φωτ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Σταδιακά, οι ερευνητές μπόρεσαν να δουν τη μεγάλη εικόνα: μια γεωμετρική ζωφόρος διαιρεί τη μακρά πλευρά του δωματίου σε έναν ανώτερο και έναν κατώτερο στίχο. Είναι φιλοτεχνημένη με ρόμβους και πλαισιώνεται από δύο ζώνες εναλλασσόμενων χρωμάτων. Στον ανώτερο στίχο, είναι ορατή σκηνή κυνηγιού, στην οποία δύο κυνηγετικά σκυλιά οδηγούν ένα κοπάδι γαζέλες προς έναν κυνηγό που έχει ήδη πλήξει ένα από τα ζώα. Στον κατώτερο στίχο, τρεις άντρες και άλλοι άνθρωποι είναι ορατοί σε μια σκηνή πομπής. Μια τρίτη σκηνή είναι διατεταγμένη τρισδιάστατα στη γωνιά ενός δωματίου και στην οροφή. Η τοιχογραφία απεικονίζει ένα δέντρο σε ένα λόφο, όπου ένα μπλε ζώο, προβάλλοντας τις μπροστινές οπλές του, τρώει. Το κεφάλι του ζώου δεν διατηρείται. Η παράσταση καλύπτει επίσης τμήματα του δαπέδου, ενώ στη γωνία του δωματίου τα κλαδιά του δένδρου εκτείνονται και στους δύο τοίχους. «Το μοτίβο αντιστοιχεί στις αρχαίες ανατολικές παραστάσεις του "δένδρου της ζωής ", που αντιπροσωπεύει τη γονιμότητα της θεϊκά δημιουργούμενης τάξης», εξηγεί ο Kamlah. Και τα τρία μοτίβα συμφωνούν με την εικονογραφία της αρχαίας Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, η οποία εξιδανικεύει βασιλείς, κυβερνήτες και μέλη της άρχουσας τάξης.
Οι τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν (σχεδ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Σχηματική λεπτομέρεια: Σκηνή κυνηγιού με σκυλιά που οδηγούν ένα κοπάδι από γαζέλες (σχεδ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Σχηματική λεπτομέρεια: Σκηνή πομπής με άνδρες (σχεδ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Σχηματική λεπτομέρεια: "Δέντρο της ζωής" - εικονίζεται στην παρακάτω εικόνα (σχεδ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Το "Δέντρο της ζωής" (εικ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Μία γωνία του μεγαλύτερου δωματίου του ανακτόρου. Το δάπεδο υψώνεται εδώ και η τρισδιάστατη φύση του δέντρου ζωγραφικής ζωής καθίσταται σαφής καθώς το δέντρο μοιάζει να μεγαλώνει από την κορυφή ενός "λόφου" (εικ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Οι τοιχογραφίες, ηλικίας σχεδόν 4.000 ετών, μαρτυρούν μια εποχή καλλιτεχνικού πλούτου στον νότο του σημερινού Λιβάνου κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (π. 2000-1550 π.Χ.). «Μέχρι τώρα, πολύ λίγα ήταν γνωστά για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Οι γερμανικές-λιβανικές ανασκαφές δείχνουν ότι πρέπει να υπήρχε μια οικονομικά και πολιτιστικά ανθηρή πόλη-βασίλειο στη Σιδώνα. Εφόσον δεν βρήκαμε ενδείξεις μεγάλων αναταραχών στον πληθυσμό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν πρόγονοι των Φοινίκων που αργότερα κατοικούσαν στην περιοχή», καταλήγει ο Kamlah.
Δημοσίευση:
Jens Kamlah and Hélène Sader (eds.): Tell el-Burak I: The Middle Bronze Age. Abhandlungen des Deutschen Palästina-Vereins 45/1. Wiesbaden 2019.
Πηγή: University of Tübingen
Ζωγραφική παράσταση με βοτανικό μοτίβο (φωτ.: Tell el-Burak Excavation Project).
Ο καθηγητής Jens Kamlah.
H καθηγήτρια Hélène Sader.