ΠΛΑΤΕΙΑ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ, ΚΑΛΑΜΑΤΑ – Παρατίθεται άρθρο από την Περιβαλλοντική και Πολιτιστική Ένωση Μεσσηνίας
Με αφορμή την προκήρυξη του Δήμου για επιλογή αναδόχου για το Έργο της ανάπλασης της πλατείας Υπαπαντής επιθυμούμε να επισημάνουμε τα παρακάτω. Η πόλη της Καλαμάτας έχει μακραίωνη ιστορία, η οποία ελλιπέστατα εκπροσωπείται από ορατές αρχαιότητες στον αστικό ιστό της. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μη αντιπροσωπευτική εικόνα σχετικά με το παρελθόν τόσο στους κατοίκους της περιοχής όσο και στους επισκέπτες της. Η περίπτωση των αρχαιοτήτων του υπό διαμόρφωση χώρου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα ανέμενε κανείς η επιθυμία εκτέλεσης εργασιών στο εν λόγω οικόπεδο να αποτελεί για την τοπική κοινωνία και διοίκηση αφορμή για απόδοση στο κοινό αλλά και στην επιστημονική κοινότητα τμήματος της τοπικής ιστορίας μέσα από τα σωζόμενα αρχαιολογικά κατάλοιπα.
Ενδεικτικά και με σκοπό την κατανόηση της αξίας των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων, αναφέρουμε απόσπασμα άρθρου του καθηγητή Πέτρου Θέμελη στην εφημερίδα Ελευθερία (16.07.2017), στο οποίο μεταξύ άλλων διαβάζουμε: «ο Ανδρέας Σκιάς το 1911… εντόπισε θεμέλια πύργου και τείχος της κλασικής οχύρωσης των Φαρών, σε απόσταση 250 μέτρων περίπου νότια από το κάστρο…. O αρχαιολόγος Νίκος Γιαλούρης, σε ανασκαφή που πραγματοποίησε το 1964/5 στην περιοχή της πλατείας της Υπαπαντής, έφερε στο φως τοίχους μεγάλου οικοδομήματος δημόσιου χαρακτήρα, διαστάσεων 100Χ20 μ. περίπου, κτισμένους με καλοδουλεμένα αγκωνάρια, που θα μπορούσαν να ανήκουν σε στοά της αγοράς ή στο Γυμνάσιο των Φαρών. Στην περιοχή της Υπαπαντής βρισκόταν, όπως φαίνεται, το κέντρο της αρχαίας πόλης με την αγορά και τα συναφή δημόσια οικοδομήματα γύρω της. Η ανασκαφή του Γιαλούρη στην πλατεία της Υπαπαντής έφερε στο φως και θραύσματα αγγείων Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων.»
Κάθε έγκριση εκτέλεσης εργασιών προϋποθέτει ότι σε περίπτωση εύρεσης αρχαιοτήτων, αυτές θα καθορίσουν την πορεία του έργου
Στην περίπτωση, λοιπόν, του Έργου της ανάπλασης μπορεί να θεωρηθεί ευτύχημα το γεγονός ότι η παρουσία αρχαιοτήτων είναι ήδη γνωστή, όπως επίσης η ακριβής θέση τους αλλά και τα βάθη στα οποία αυτές εντοπίζονται. Σε διαφορετική περίπτωση θα αναμενόταν να υπάρξουν σημαντικές τροποποιήσεις, καθυστερήσεις και αύξηση του κόστους κατά τον εντοπισμό αρχαίων. Όλα αυτά δύνανται να αποφευχθούν με μόνο τον ορθό σχεδιασμό του Έργου. Η πρόσφατη (από το φθινόπωρο του 2018) εξασφάλιση υψηλής χρηματοδότησης (έγκριση δαπάνης 1.680.200 ευρώ) δίνει τη δυνατότητα αναθεώρησης του αρχικού σχεδιασμού.
Ας επισημανθεί και το γεγονός ότι η απόφαση του ΚΑΣ, η οποία εξαιρεί την πρόταση ανάδειξης των αρχαίων στην ΝΑ γωνία της πλατείας για λόγους καλύτερης προστασίας τους, είναι προγενέστερη της παραπάνω απόφασης χρηματοδότησης. Τα νέα δεδομένα επιτρέπουν ολοκληρωμένο σχεδιασμό με βάση καλές πρακτικές και κατά το πρότυπο άλλων πόλεων.
Άστοχη η μετάθεση της ανάδειξης στο μέλλον
Η προτεινόμενη στη μελέτη ανάπλασης εκτεταμένη χρήση μαρμάρου –ενός πετρώματος με κάθε άλλο παρά ανεξάντλητα αποθέματα- και η φύτευση αιωνόβιων δένδρων –προφανώς δεν φυτεύονται με σκοπό να εκριζωθούν εκ νέου- υποδεικνύουν τη μονιμότητα του σχεδιασμού. Επιπλέον, επειδή δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός έχει προσωρινό μόνο χαρακτήρα εκφράζουμε την αντίθεσή μας με την διαφαινόμενη οριστική κατάχωση των μοναδικών αρχαιοτήτων που ομιλούν (τουλάχιστον) για το γεωμετρικό, αρχαϊκό, κλασσικό παρελθόν της πόλης.
Υποστηρίζουμε την σε αυτήν τη φάση κατά χώραν ανάδειξη των ήδη ανασκαμμένων κατά τις προηγούμενες δεκαετίες αρχαιοτήτων, εκείνων που κατά την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ βρίσκονται σε κατάσταση διατήρησης τέτοια που να το επιτρέπει. Περαιτέρω δε τη συστηματική αρχαιολογική διερεύνηση του υπό διαμόρφωση χώρου στον αναγκαίο χρόνο που επιβάλλει η ομαλή και υπό αυστηρά επιστημονικούς όρους εξέλιξη των εργασιών.
Τονίζουμε ότι επιπλέον της ανασκαφής και της ανάδειξης-διαχείρισης των αρχιτεκτονικών καταλοίπων η συντήρηση των κινητών μνημείων, η μελέτη και δημοσίευση της ανασκαφής και του ανασκαφικού υλικού, η ασφαλής αποθήκευση των ευρημάτων θα πρέπει να ενταχθούν στη χρηματοδότηση. Κρίνουμε, συνεπώς, ελλιπή και ανεπαρκή την πρόβλεψη για Υποέργο αρχαιολογικής επίβλεψης στα πλαίσια του Έργου ανάπλασης.
Σκόπιμη και αναγκαία είναι η προώθηση και υλοποίηση δύο ανεξάρτητων μεταξύ τους Έργων: ένα για την αρχαιολογική έρευνα, την ανάδειξη και προστασία των αρχαιοτήτων και ένα δεύτερο για τη διαμόρφωση της πλατείας. Είναι προφανές ότι το Έργο της διερεύνησης θα πρέπει να προηγηθεί και με βάση τα ευρήματα που θα προκύψουν (όπως είναι αναμενόμενο να συμβεί) θα είναι εφικτός ο σχεδιασμός της ανάπλασης του χώρου, ο οποίος θα περιλαμβάνει αφενός τα αποκαλυφθέντα μνημεία-ιστορικά τεκμήρια του τόπου, αφετέρου το κατάλληλο φυσικό και δομημένο περιβάλλον για τη δημιουργία του επιθυμητού αισθητικού και λειτουργικού αποτελέσματος. Η δυνατότητα δε της χρήσης μη καταστροφικών μεθόδων διερεύνησης του υπεδάφους για εντοπισμό αρχαιοτήτων μπορεί να διασφαλίσει όχι μόνο χρόνο αλλά και πόρους από την εκτέλεση των εργασιών.
Τοπόσημο για την πόλη
Η ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και η οργανική ένταξη της τοπικής ιστορίας στην καθημερινότητα του πολίτη είναι στοιχεία – ζητούμενα στην τρέχουσα αντίληψη γύρω από τη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος και την καλλιέργεια ιστορικής και κοινωνικής συνείδησης. Ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται και μέσα από τη συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με το καθημερινό γίγνεσθαι, σ’ ένα τοπίο όπου ο διερχόμενος πολίτης ή επισκέπτης έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στη θέαση του παρελθόντος του τόπου και τη γνωριμία με αυτό. Η κατά τους ειδικούς μεγάλη επιστημονική σημασία της θέσης υποδεικνύει ότι ως δήμος οφείλουμε αρχικά να γνωρίσουμε και εν συνεχεία να προστατεύσουμε και αναδείξουμε το παρελθόν του τόπου.
Η δημιουργία επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου δεν μπορεί να αποκλεισθεί, καθώς η φύση, η έκταση και η κατάσταση διατήρησης των καταλοίπων θα είναι τα κριτήρια της οργάνωσής του ή μη. Τέλος, το έμπειρο και ειδικά καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό του Υπουργείου Πολιτισμού αποτελεί εγγύηση μιας άρτιας και υποδειγματικής διαχείρισης του χώρου.
