ΠΑΛΑΙΠΑΦΟΣ, ΚΥΠΡΟΣ - Το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου (Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων) ανακοίνωσε τη λήξη της 14ης ετήσιας έρευνας πεδίου του Πανεπιστημίου Κύπρου στην Παλαίπαφο. Οι ανασκαφές του 2019 διεξήχθησαν μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου 2019, και επικεντρώθηκαν στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά, ένα χιλιόμετρο ανατολικά του ιερού της Αφροδίτης στα Κούκλια (εικ.1). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του προγράμματος ανάλυσης τοπίου, που υλοποιείται από το 2006 υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Μαρία Ιακώβου, και έφερε στο φως νέα και άγνωστα μνημεία (εικ. 1α), το οροπέδιο Χατζηαπτουλλάς ήταν η ακρόπολη, δηλαδή το διοικητικό-οικονομικό κέντρο της βασιλικής δυναστείας της Πάφου στην Κυπρο-Κλασική περίοδο (5ος – 4ος αι. π.Χ.).
1. Η θέση του οροπεδίου του Χατζηαπτουλλά (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
1α. Ο χώρος ανασκαφής στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Ιστορικό εύρημα: Συλλαβική επιγραφή
Αν και η σημασία του μνημειακού παραγωγικού-αποθηκευτικού συμπλέγματος που ανασκάπτεται τα τελευταία 10 χρόνια στη βόρια πλευρά του οροπεδίου παραμένει αδιαμφισβήτητη (εικ.2), το σημαντικότερο εύρημα των φετινών ανασκαφών είναι η επιγραφή, η οποία εντοπίστηκε πάνω σε ένα μικρό και, κατά τα άλλα, ασήμαντο όστρακο (εικ.3). Γραμμένη στο ελληνικό συλλαβάριο της Κύπρου με μελανή χρωστική ουσία, η επιγραφή, η οποία διαβάστηκε αυθημερόν από τη συνεργάτη του προγράμματος, Δρα Άρτεμη Καρναβά, αποτελεί κατάλογο με ποσότητες προϊόντων και επιβεβαιώνει την τήρηση οικονομικών λογαριασμών. Μέχρι σήμερα, η τήρηση οικονομικού αρχείου από πολιτειακό κέντρο (πόλη-βασίλειο) της Αρχαίας Κύπρου, είχε τεκμηριωθεί μόνο στην περίπτωση του ανακτόρου του Ιδαλίου, στο οποίο η ανασκαφέας Δρ Μαρία Χατζηκωστή εντόπισε περί της 700 επιγραφές σε φοινικικό αλφάβητο (εικ.4). Το όστρακο της Παλαιπάφου θα επαναπροσδιορίσει πολλά ιστορικά δεδομένα που αφορούν στο διαχειριστικό σύστημα των πολιτειών της Αρχαίας Κύπρου.
2. Το μνημειακό παραγωγικό-αποθηκευτικό σύμπλεγμα στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
4. Η ανασκαφέας Δρ Μαρία Χατζηκωστή εντόπισε περί της 700 επιγραφές σε φοινικικό αλφάβητο (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Μονάδες 1-8: Το τμήμα του συμπλέγματος που έχει ανασκάψει ως σήμερα η αποστολή του Πανεπιστημίου Κύπρου έχει έκταση 930 τετραγωνικών μέτρων, και για τον εντοπισμό των δαπέδων απαιτείται η αφαίρεση επιχώσεων που φθάνουν τα 2μ. Αντιπροσωπεύει περίπου το 30% του συνόλου του μνημείου στο οποίο μέχρι στιγμής έχουν ανασκαφεί 8 μονάδες (εικ.5). Το 2019 επετεύχθη η ολοκλήρωση της ανασκαφής της Μονάδας 5, στην οποία εντοπίστηκε λεκάνη μύλου από μαλακό ασβεστόλιθο (εικ.6). Το βοτσαλωτό δάπεδο είχε αναιρέσει τη χρήση αρχαιότερου δαπέδου, το οποίο διατρέχει λίθινος αγωγός (εικ.7) που καταλήγει σε επίσης λίθινο λουτήρα στη Μονάδα 6.
6. Ο χώρος ανασκαφής της Μονάδας 5, στην οποία εντοπίστηκε λεκάνη μύλου από μαλακό ασβεστόλιθο (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
7. Το βοτσαλωτό δάπεδο είχε αναιρέσει τη χρήση αρχαιότερου δαπέδου, το οποίο διατρέχει λίθινος αγωγός, που καταλήγει σε επίσης λίθινο λουτήρα στη Μονάδα 6 (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Στη Μονάδα 7, όπως και στις περισσότερες μονάδες, το υλικό των επιχώσεων δείχνει ότι πάνω από τις ισόγειες μονάδες υπήρχε όροφος. Το δάπεδο του ορόφου ήταν κατασκευασμένο από λείο επίχρισμα, ενώ η στέγη έφερε μεγάλα κεραμίδια (στρωτήρες και καλυπτήρες) διακοσμημένα με ερυθρές ταινίες. Η επέκταση της ανασκαφής προς τα δυτικά απεκάλυψε την μέχρι σήμερα πλέον εντυπωσιακή μονάδα με εμβαδόν 25 τ.μ. (εικ.8). Η Μονάδα 8 διαθέτει ένα εξαιρετικά καλοδιατηρημένο δάπεδο από επίχρισμα, το οποίο είχε κοπεί εσκεμμένα για τη δημιουργία 6 αβαθών στρογγυλών κοιλοτήτων. Στο βόρειο τμήμα της είναι τοποθετημένη μεγάλη λεκάνη μύλου διαμέτρου 1,5μ. Στο κέντρο της διακρίνεται το σημείο στο οποίο θα στηριζόταν άξονας που θα κρατούσε ζεύγος αντικριστών κάθετων κυλίνδρων. Ένα περίπου μέτρο νότια της λεκάνης εντοπίσθηκε πιθάρι ύψους 1,5μ., το οποίο είναι εξολοκλήρου βυθισμένο κάτω από το δάπεδο (εικ.9). Είναι πολύ πιθανόν η Μονάδα 8 να είναι μονάδα ελαιοπαραγωγής, στην οποία διεξαγόταν το πρώτο στάδιο εργασιών, δηλαδή η σύνθλιψη - από ελαιόκαρπο σε ενιαία μάζα ελαιοπολτού. Τα 6 κοιλώματα ίσως χρησιμοποιήθηκαν για την αρχική τοποθέτηση των ζεμπιλιών με τον ελαιοπολτό πριν οδηγηθούν στο ελαιοπιεστήριο (δεύτερο στάδιο). Με τις ενδελεχείς δειγματοληψίες που διεξάγονται σε κάθε μονάδα ώστε να γίνονται οι ενδεδειγμένες μικροσκοπικές αναλύσεις, θα προσδιοριστούν τα προϊόντα που διαχειριζόταν η Μονάδα 8.
8. Η Μονάδα 8 (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
9. Ένα περίπου μέτρο νότια της λεκάνης στη Μονάδα 8 εντοπίσθηκε πιθάρι ύψους 1.5μ., το οποίο είναι εξολοκλήρου βυθισμένο κάτω από το δάπεδο (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Τέλος, ολοκληρώθηκε η ανασκαφή της Μονάδας 2 (εμβαδόν 11 τ.μ.), στην οποία είχε βρεθεί από το 2016 μεγάλη ποσότητα κογχυλιών πορφύρας. Οι σωροί της πορφύρας ήταν τοποθετημένοι σε δάπεδο από μεγάλες πλίνθους που είχαν κατασκευασθεί σε μήτρα (εικ.11). Το συνολικό βάρος των κογχυλιών που είχαν αποθηκευθεί στη Μονάδα 2 για δευτερογενή επεξεργασία, ανέρχεται σε 430 κιλά (εικ.10). Αν και η παραγωγή της εξαιρετικά πολύτιμης χρωστικής ουσίας της πορφύρας τεκμηριώνεται από την Εποχή του Χαλκού, τα στάδια της βιομηχανικής της παραγωγής δεν έχουν τύχει επαρκούς τεκμηρίωσης. Για αυτό και το Ίδρυμα Λεβέντη θα είναι ο κύριος χορηγός διεθνούς συνάντησης, που οργανώνει η Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας και το the Institute for Aegean Prehistory Study Center for East Crete στις 1-2 Νοεμβρίου 2019 με τίτλο, The materiality of purple dye production and use in Cyprus and the Aegean from Prehistory to the Late Roman period.
10. Οι σωροί της πορφύρας ήταν τοποθετημένοι σε δάπεδο από μεγάλες πλίνθους που είχαν κατασκευασθεί σε μήτρα (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
11. Το συνολικό βάρος των κογχυλιών που είχαν αποθηκευθεί στη Μονάδα 2 για δευτερογενή επεξεργασία, ανέρχεται σε 430 κιλά (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).
Μέτρα προληπτικής προστασίας και συντήρησης στην ανασκαφή Χατζηαπτουλλά
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου προέβη άμεσα σε προσωρινή κατάχωση των ευαίσθητων Μονάδων του Συμπλέγματος Χατζηαπτουλλά, ενώ επίκειται και η κατασκευή προσωρινών στεγάστρων για διοχέτευση των όμβριων υδάτων εκτός του μνημείου, του οποίου η ανασκαφή θα συνεχιστεί το 2020 προς τα ανατολικά.
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου
3. Η επιγραφή, η οποία εντοπίστηκε πάνω σε ένα μικρό και, κατά τα άλλα, ασήμαντο όστρακο, γραμμένη στο ελληνικό συλλαβάριο της Κύπρου (φωτ.: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου).