Ιδιαίτερως σημαντικά ήταν τα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνας στη Ζώμινθο κατά το 2016. Πρόκειται για ανασκαφή της Αρχαιολογικής Eταιρείας, που πραγματοποιείται υπό την διεύθυνση της αρχαιολόγου Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, με τη συνδρομή πολυπληθούς προσωπικού διαφόρων ειδικοτήτων.
Η Ζώμινθος, οροπέδιο στους πρόποδες του Ψηλορείτη (Όρος Ίδη), δυτικά του χωριού Ανώγεια, στη διαδρομή από την Κνωσσό προς το Ιδαίον Άντρον (το ιερό λατρευτικό σπήλαιο στο οροπέδιο της Νίδας), έγινε γνωστή λόγω του πολύπλοκου κτηριακού συγκροτήματος της μινωικής εποχής που έχει βρεθεί εκεί. Χαρακτηριστικά στοιχεία η δαιδαλώδης μορφή και η μεγαλοπρέπεια των χώρων του. Το κεντρικό κτήριο, που αποτελείται από 150 περίπου δωμάτια, ήταν διώροφο ή τριώροφο σε ορισμένα σημεία, και οι τοίχοι του, που διασώζονται σε ύψος από 2,5 έως 3 μ., ήταν τοιχογραφημένοι. Διάδρομοι, κλίμακες που κατεβάζουν σε υπόγεια ή οδηγούν στους άνω ορόφους, καθώς και νέες υπόστυλες αίθουσες προστίθενται στους μεγαλοπρεπείς χώρους που είχαν αποκαλυφθεί σε παλαιότερες ανασκαφικές περιόδους και συμπληρώθηκαν στις τελευταίες έρευνες με πολύθυρα και φωταγωγούς. Όλα τα δωμάτια ήταν βαμμένα εσωτερικά με κονίαμα γαλάζιο ή κόκκινο και εξωτερικά με λευκό.
Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι, το κεντρικό κτήριο, εκτός από την κύρια φάση του (γύρω στο 1750 π.Χ.) που ήταν γνωστή έως σήμερα, εκτεινόταν σε μεγαλύτερη επιφάνεια κατά την αμέσως προηγούμενη περίοδο (Παλαιοανακτορική, από το 1900 π.Χ.), οπότε ανεγέρθηκε. Υπήρξε έργο σπουδαίου αρχιτέκτονα, που διαμόρφωσε τους χώρους με σχέδιο, το οποίο προσάρμοσε στο ορεινό τοπίο. Τροποποιήθηκε δε πολλές φορές από τη συνεχή χρήση. Το κτήριο, όπως προκύπτει από τις μεγάλες αίθουσες συγκεντρώσεων που έχουν στο εσωτερικό τους βωμούς και φέρουν περιμετρικά θρανία, αλλά και από το πλήθος των αντικειμένων θρησκευτικού χαρακτήρα (όπως διπλοί πελέκεις, θυμιατήρια κ.λπ.), δεν ήταν μόνο χώρος πολυτελούς κατοικίας σημαντικών προσώπων της δυναστείας της Κνωσού, αλλά και χώρος θρησκευτικών συγκεντρώσεων, προφανώς κατά τις εποχές του χρόνου που το γειτονικό διεθνές θρησκευτικό κέντρο του Ιδαίου Άντρου δεν ήταν προσιτό λόγω καιρικών συνθηκών. Πλήθος ευρημάτων, που ενδέχεται να ήταν αφιερώματα, επιβεβαιώνουν τη χρήση αυτή, όπως σφραγίδες με παράσταση «ιερού κόμβου» και σχηματοποιημένου βουκράνου με ηλιακό δίσκο, χάλκινα ειδώλια λατρευτών, χάντρες περιδεραίου, πήλινα θυμιατήρια, καρποδόχοι και άλλα ειδικής χρήσης αγγεία.
Η Ζώμινθος ήταν ταυτόχρονα παραγωγικό και βιοτεχνικό κέντρο. Οι Μινωίτες εκμεταλλευόμενοι τον πλούτο του Ψηλορείτη, οργάνωσαν στη Ζώμινθο εργαστήρια παραγωγής κεραμικών έργων, όπως δείχνει το κεραμικό εργαστήριο και ο κλίβανος, και εργαστήρια επεξεργασίας ορείας κρυστάλλου, υλικού που υπάρχει στην περιοχή. Κατά την τελευταία ανασκαφική περίοδο, αποκαλύφθηκε μεταλλουργικός κλίβανος. Έτσι δεν είναι τυχαία η ανακάλυψη του πλήθους των χαλκών που βρέθηκαν για μία ακόμη φορά. Το μαλλί από τα πρόβατα που γνωρίζουμε από τις πινακίδες της Κνωσού, αλλά και τα φυτά του Ψηλορείτη που έστελναν στην Αίγυπτο, όπως γνωρίζουμε από αιγυπτιακές επιγραφές, και είχαν ιαματικές και καλλωπιστικές ιδιότητες, ήταν από τα κύρια προϊόντα που εμπορευόταν οι κάτοικοι της Ζωμίνθου. Ευρήματα μυκηναϊκών χρόνων βρέθηκαν σποραδικά στον χώρο και δείχνουν τη σχέση με τον μυκηναϊκό οικισμό που αποκαλύφθηκε από τον Γιάννη Σακελαράκη, 100 μέτρα ανατολικότερα, ενώ η χρήση του στους ιστορικούς χρόνους διαπιστώνεται από αρχιτεκτονικά (ρωμαϊκά) λείψανα και κινητά ευρήματα που δηλώνουν τη διαχρονικότητα του χώρου, ακριβώς όπως και του γειτονικού Ιδαίου Άνδρου.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στα Ανώγεια δημιουργήθηκε ένα πρωτοποριακό ψηφιακό μουσείο από την Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη με την συνδρομή του Δήμου Ανωγείων και περιλαμβάνει την ιστορία των ανασκαφών και ευρήματα τής Ζωμίνθου και του Ιδαίου Άντρου.
Σταυρούλα Μασουρίδη
Αρχαιολόγος
