ΜΟΝΑΧΟ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ - Αρχαία γονιδιώματα υποδηλώνουν ότι οι Φιλισταίοι κατάγονταν από ανθρώπους που μετανάστευσαν διασχίζοντας τη Μεσόγειο και έφθασαν στις όχθες του νότιου Λιβάνου στην αρχή της Εποχής του Σιδήρου.
Μια διεθνής ομάδα, με επικεφαλής τους επιστήμονες του Ινστιτούτου Max Planck για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας (Max Planck Institute for the Science of Human History) και της Αποστολής Leon Levy, ανέκτησε και ανέλυσε για πρώτη φορά, γενετικά δεδομένα από ανθρώπους που έζησαν κατά την Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου (π. 3.600-2.800 χρόνια πριν) στη αρχαία παραθαλάσσια πόλη Ασκαλώνα, μία από τις κύριες φιλισταϊκές πόλεις κατά την Εποχή του Σιδήρου, κοντά στα νότια σύνορα του Ισραήλ με τη Λωρίδα της Γάζας. Η ομάδα διαπίστωσε ότι μια γονιδιακή καταγωγή προερχόμενη από την Ευρώπη εισήχθη στην Ασκαλώνα την εποχή της εκτιμώμενης άφιξης των Φιλισταίων, υποδηλώνοντας ότι οι πρόγονοι των Φιλισταίων μετανάστευσαν διασχίζοντας τη Μεσόγειο, και έφθασαν στην Ασκαλώνα την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Εν συνεχεία αυτό το ευρωπαϊκό γενετικό υλικό αραιώθηκε από την τοπική δεξαμενή γονιδίων της Συροπαλαιστίνης κατά τους επόμενους αιώνες, γεγονός που υποδηλώνει εντατική πρόσμειξη μεταξύ τοπικών και ξένων πληθυσμών. Αυτά τα γενετικά αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν στο Science Advances, αποτελούν ένα κρίσιμο βήμα προς την κατανόηση της μακράς αμφισβητούμενης προέλευσης των Φιλισταίων.
Οι Φιλισταίοι είναι περίφημοι στην εβραϊκή Βίβλο ως εχθροί των Ισραηλιτών. Ωστόσο, τα αρχαία κείμενα δεν λένε πολλά για την προέλευση των Φιλισταίων εκτός από μια μεταγενέστερη αναφορά ότι ήλθαν από το «Καφθώρ» (ονομασία της Κρήτης κατά την Εποχή του Χαλκού, Αμώς9: 7). Περισσότερο από έναν αιώνα πριν, Αιγυπτιολόγοι πρότειναν ότι μια ομάδα που ονομάζεται Πελεσέτ σε κείμενα του τέλους του 12ου αι. π.Χ. ήταν η ίδια με τους βιβλικούς Φιλισταίους. Οι Αιγύπτιοι ισχυρίστηκαν ότι ο Πελέσετ ταξίδεψαν από τα «νησιά» και επιτέθηκαν στην Κύπρο, στις ακτές της νότιας Μ. Ασίας και της Συρίας, προσπαθώντας εν τέλει να εισβάλουν στην Αίγυπτο. Αυτές οι ιερογλυφικές επιγραφές ήταν η πρώτη ένδειξη ότι η αναζήτηση των καταβολών των Φιλισταίων πρέπει να επικεντρωθεί στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ.
Από το 1985 έως το 2016, η Αποστολή Leon Levy στην Ασκαλώνα, ένας πρόγραμμα του Σημιτικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, έδωσε την ευκαιρία για αναζήτηση της καταγωγής των Φιλισταίων στην Ασκαλώνα, μια από τις πέντε «φιλισταϊκές» πόλεις σύμφωνα με τη Βίβλο. Με επικεφαλής τον ιδρυτή, τον αείμνηστο Lawrence E. Stager και εν συνεχεία τον Daniel M. Master, συγγραφέα της μελέτης και διευθυντής της Leon Levy Expedition στην Ασκαλώνα, η ομάδα βρήκε σημαντικές αλλαγές στους τρόπους ζωής κατά τη διάρκεια του 12ου αι. π.Χ., οι οποίες συνδέθηκαν με την άφιξη των Φιλισταίων. Πολλοί μελετητές, ωστόσο, υποστήριξαν ότι αυτές οι πολιτισμικές αλλαγές ήταν απλώς το αποτέλεσμα του εμπορίου ή μιας τοπικής απομίμησης ξένων τεχνοτροπιών και όχι το αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής μετακίνησης ανθρώπων.
Αυτή η νέα μελέτη, που αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα αρχαιολογικού έργου και γενετικής έρευνας για περισσότερα από τριάντα έτη, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες αιχμής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έλευση των Φιλισταίων στη νότια Συροπαλαιστίνη περιελάμβανε μετακίνηση ανθρώπων από τη δύση κατά τη διάρκεια της μετάβαση από την Εποχή του Χαλκού στην Εποχή του Σιδήρου.
Γενετική ασυνέχεια του πληθυσμού της Ασκαλώνας μεταξύ της Εποχής του Χαλκού και της Εποχής του Σιδήρου
Οι ερευνητές ανέκτησαν με επιτυχία γονιδιωματικά δεδομένα από τα λείψανα 10 ατόμων που έζησαν στην Ασκαλώνα κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου. Αυτά τα δεδομένα επέτρεψαν στην ομάδα να συγκρίνει το DNA των ανθρώπων της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου στην Ασκαλώνα για να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο αυτά συσχετίστηκαν. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα σε όλες τις χρονικές περιόδους έφεραν το μεγαλύτερο μέρος της καταγωγής τους από την τοπική ομάδα γονιδίων της Συροπαλαιστίνης, αλλά ότι τα άτομα που ζούσαν στην πρώιμη Εποχή του Σιδήρου στην Ασκαλώνα είχαν ένα προγονικό συστατικό προερχόμενο από τη νότια Ευρώπη, το οποίο δεν υπήρχε στους προγόνους της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή.
Βρεφική ταφή σε νεκροταφείο της Ασκαλώνας (φωτ.: Robert Walch / Leon Levy Expedition to Ashkelon).
«Αυτή η γενετική διαφοροποίηση οφείλεται στην ευρωπαϊκή ροή γονιδίων που εισήχθη στην Ασκαλώνα είτε κατά το τέλος της Εποχής του Χαλκού είτε κατά την αρχή της Εποχής του Σιδήρου. Αυτή η χρονική στιγμή είναι σύμφωνη με τις εκτιμήσεις της άφιξης των Φιλισταίων στην ακτή της Παλαιστίνης, με βάση αρχαιολογικά και γραπτά αρχεία», εξηγεί ο Michal Feldman από το Ινστιτούτο Max Planck για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας, βασικός συγγραφέας της μελέτης. «Ενώ το μοντέλο μας προτείνει ως πιθανή πηγή μια γενετική δεξαμενή από τη νότια Ευρώπη , μελλοντική δειγματοληψία θα μπορούσε να εντοπίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τους πληθυσμούς που εισήγαγαν την ευρωπαϊκή συνιστώσα στην Ασκαλώνα».
Η παροδική επίδραση της «ευρωπαϊκής συνιστώσας» στη ροή γονιδίων
Κατά την ανάλυση ατόμων της ύστερης Εποχής του Σιδήρου από την Ασκαλώνα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το σχετικό με την Ευρώπη συστατικό δεν μπορούσε πλέον να ανιχνευθεί. «Μέσα σε λιγότερο από δύο αιώνες, αυτό το γενετικό αποτύπωμα που εισήχθη κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου δεν είναι πλέον ανιχνεύσιμο και φαίνεται να αραιώνεται από μια τοπική δεξαμενή γονιδίων σχετιζόμενη με την Παλαιστίνη», δηλώνει ο Choongwon Jeong του Ινστιτούτου Max Planck της Επιστήμης της Ανθρώπινης Ιστορίας, ένας από τους συντάκτες της μελέτης.
Αναπαράσταση μιας φιλισταϊκής οικίας του 12ου αι. π.Χ. (Balage Balogh / Leon Levy Expedition Ashkelon).
«Ενώ, σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα, οι άνθρωποι της Ασκαλώνας κατά την 1η χιλιετία π.Χ. παρέμειναν “Φιλισταίοι” στους γείτονές τους, ο διακριτικός χαρακτήρας της γενετικής τους μορφής δεν ήταν πλέον σαφής, ίσως λόγω της επιμειξίας τους με παλαιστινιακές ομάδες γύρω τους», σημειώνει ο Master.
«Αυτά τα δεδομένα αρχίζουν να γεμίζουν ένα χρονικό κενό στον γενετικό χάρτη της νότιας Παλαιστίνης», εξηγεί ο Johannes Krause του Ινστιτούτου Max Planck για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας, επιμελητής και συγγραφέας της μελέτης. «Ταυτόχρονα, με τη συγκριτική ανάλυση της μετατόπισης του γενετικού χρονικού διαστήματος της Ασκαλώνας, διαπιστώνουμε ότι τα μοναδικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου αντικατοπτρίζονται από μια ξεχωριστή γενετική σύνθεση των πρώιμων ανθρώπων της Εποχής του Σιδήρου.
Πηγή: Max Planck Institute for the Science of Human History
Ανασκαφή σε φιλισταϊκό νεκροταφείο στην Ασκαλώνα (φωτ.: Melissa Aja / Leon Levy Expedition to Ashkelon).