ΒΑΡΣΟΒΙΑ - Μία από τις μεγαλύτερες ελληνιστικές πόλεις, η Απάμεια, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται στη Συρία, ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 320 π.Χ., όπως καθορίστηκε με ακρίβεια από τον καθηγητή Marek T. Olszewski του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας. Μέχρι τώρα, οι ερευνητές μόνο κατά προσέγγιση χρονολογούσαν την ίδρυση της πόλης.
Η ακριβής χρονολόγηση κατέστη δυνατή χάρη στην ανάλυση των φωτογραφιών ενός ψηφιδωτού δαπέδου, το οποίο ανακαλύφθηκε και εκλάπη από αρχαιοκάπηλους το 2011. Οι μόνες γνωστές φωτογραφίες του ψηφιδωτού είχαν ληφθεί από τους αρχαιοκάπηλους κατά τη στιγμή της κλοπής. Οι αρχαιοκάπηλοι το αποκόλλησαν από το έδαφος και το πώλησαν σε συλλέκτες αρχαιοτήτων μέσω του διεθνούς εμπορίου αρχαιοκαπηλίας. Η Interpol αναζητά αυτήν τη στιγμή το ψηφιδωτό.
Άνω ζώνη του μωσαϊκού από την Απάμεια. Πρόκειται για αναπαράσταση σκηνής με λατρευτική προσφορά του Άρχιπου ενώπιον του Αντίπατρου και του γιου του Κασσάνδρου και του μακεδονικού ιππικού, που έγινε με αφορμή την ίδρυση της μακεδονικής αποικίας της Πέλλας στον Ορόντη (φωτ.: Ανώνυμος φωτογράφος / εικόνα επεξεργασμένη από τον D. Zielinska).
«Χάρη σε πολλούς μήνες ιστορικών μελετών και στην ανάλυση του έργου που είναι ορατό σε αρκετές φωτογραφίες, καταφέραμε να εντοπίσουμε σ' αυτό τη σκηνή της ίδρυσης της Απάμειας. Πάνω από 30 μορφές φαίνονται στις φωτογραφίες του ψηφιδωτού, συμπεριλαμβανομένων ιστορικών μορφών όπως των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάτι το οποίο είναι μοναδικό» - λέει ο επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος Καθ. Marek T. Olszewski από το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, ο οποίος έκανε τη σημαντική παρατήρηση μαζί με τον Δρ Houmam Saad.
Αρχικά θεωρήθηκε ότι η Απάμεια είχε ιδρυθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο, περ. 330 π.Χ. Πρόσφατα, οι επιστήμονες πρότειναν την ιδέα ότι αυτή η μακεδονική αποικία ιδρύθηκε το 307-304 π.Χ. από τον Αντίγονο Α΄ Μονόφθαλμο, έναν από τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπό το φως της τελευταίας ανακάλυψης, η θεωρία αυτή αποδείχθηκε επίσης εσφαλμένη.
«Μια από τις σκηνές στο μωσαϊκό απεικονίζει την ίδρυση της πόλης το 320 π.Χ., πιθανώς το φθινόπωρο, από τον Αντίπατρο (αντιβασιλέα της αυτοκρατορίας) και τον γιο του Κάσσανδρο, διοικητή του μακεδονικού ιππικού» - σημειώνει ο καθηγητής Olszewski. Κατά την άποψη του ερευνητή, αυτή είναι μια «εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη για την ελληνιστική ιστορία στη Μέση Ανατολή», πόσο μάλλον που το θέμα αυτό συζητείται συχνά στην επιστημονική βιβλιογραφία.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, το κλεμμένο μωσαϊκό είναι περίπου 19 τ.μ. και αποτελείται από τρεις ζώνες με ορατές απεικονίσεις. Η ανάλυση των σκηνών, που είναι ορατές στο μωσαϊκό, δείχνει ότι η πόλη ήταν αρχικά μια μακεδονική στρατιωτική αποικία (320 π.Χ.), η οποία ονομαζόταν Πέλλα. Αργότερα, περίπου. 300 π.Χ., ως αποτέλεσμα μιας «πράξης αναδιοργάνωσης» έλαβε το καθεστώς πόλη και μετονομάστηκε σε Απάμεια προς τιμήν της πρώτης συζύγου του ελληνιστικού βασιλέως Σελεύκου Α΄ Νικατόρα.
Ο Πολωνός ερευνητής προσθέτει ότι το μωσαϊκό απεικονίζει και την ίδια τη βασίλισσα Απάμα. «Αυτό είναι το πρώτο από την αρχαιότητα και μόνο γνωστό στους μελετητές πορτρέτο αυτής της βασίλισσας » - τονίζει ο ιστορικός. Παρουσιάζεται σε καθιστή, μπροστά σε ένα μεγάλο τραπέζι με ένα σωρό από χρυσά και ασημένια νομίσματα που θα χρησιμοποιηθούν για να κτιστεί ένα μέρος της νέας πόλης. Σύμφωνα με τον Olszewski, το μωσαϊκό είναι εν μέρει εμπνευσμένο από ζωγραφικούς πίνακες της ελληνιστικής εποχής ή από άγνωστα σε εμάς κείμενα. Κατά πάσα πιθανότητα φιλοτεχνήθηκε τον 4ο αι. π.Χ.
Κεντρική ζώνη του μωσαϊκού από την Απάμεια. Εικονίζεται η (επαν)ίδρυση της Πέλλας / Απάμειας στον Ορόντη από τον Σέλευκο Α' Νικάτορα και η δωρεά του Απάμα για την ανάπτυξη και την ενίσχυση της πόλης. Άλλοι συμμετέχοντες στη σκηνή είναι ο Άρχιππος, ο Αντίπατρος, ο Κάσσανδρος και ο Αντίοχος Α΄ ο Σωτήρας. Εικονίζονται επίσης τα κύρια κτήρια της Απάμειας. Στην κάτω ζώνη εικονίζεται η ενδοχώρα της Απάμειας, με πηγάδια και λουτρά (φωτ.: Ανώνυμος φωτογράφος / εικόνα επεξεργασμένη από τον D. Zielinska).
«Αυτό το μωσαϊκό είναι μία από τις λίγες ιστορικές παραστάσεις που δημιουργήθηκαν στην ελληνορρωμαϊκή αρχαιότητα και είναι έργο εξαιρετικής σημασίας για την ανασύνθεση της ιστορίας της Απάμειας και των Διαδόχων, στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι οποίοι πήραν την εξουσία αμέσως μετά τον θάνατό του» - σημειώνει ο ίδιος ερευνητής.
Τα ερείπια της αρχαίας Απάμειας (σήμ. Qalaat al-Madiq) βρίσκονται στην ανατολική όχθη του ποταμού Ορόντη, 55 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της σημερινής πόλης Hama. Μετά την Αντιόχεια, η Απάμεια ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της ελληνιστικής, ρωμαϊκής και βυζαντινής Ανατολής.
Τα ερείπια της Απάμειας. Η μεγάλη λεωφόρος (φωτ.: wikipedia).
Η Απάμεια ήταν το κύριο στρατιωτικό κέντρο των Σελευκιδών (της δυναστείας που κυβέρνησε, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μια τεράστια αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τη Συρία μέχρι την Ινδία ) και μετά την πτώση τους, το 63 π.Χ., η πόλη έγινε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Συρίας. Εκείνη την περίοδο, μαζί με τις γειτονικές πόλεις, είχε περίπου 500.000 κατοίκους. Τον 4ο αι. μ.Χ., η Απάμεια έγινε η πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Συρίας, τον 7ο αι. μ.Χ. καταστράφηκε από τους Πέρσες και στη συνέχεια ανοικοδομήθηκε. Τον 12ο αιώνα, η πόλη εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά τον καταστροφικό σεισμό το 1152.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι αρχαιολόγοι πραγματοποίησαν ανασκαφές σε αυτή την αρχαία πόλη. Το 2011, ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, η αρχαία πόλη καταστράφηκε και λεηλατήθηκε. Μέχρι τώρα, οι ερευνητές δεν έχουν ξαναρχίσει έρευνα πεδίου στην Απάμεια.
Πηγή: PAP - Science in Poland, Szymon Zdziebłowski
Λεπτομέρεια του ψηφιδωτού από την Απάμεια (φωτ.: Ανώνυμος φωτογράφος / εικόνα επεξεργασμένη από τον D. Zielinska).