ΞΩΜΠΟΥΡΓΟ, ΤΗΝΟΣ - Σημαντικός αριθμός επιτύμβιων στηλών, πρωτότυπων έργων των Κλασικών χρόνων, με ανάγλυφη διακόσμηση εξαιρετικής τέχνης σε ορισμένες από αυτές, αποκαλύφθηκε κατά την ανασκαφή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο νεκροταφείο των Κλασικών Χρόνων στο Ξώμπουργκο της Τήνου. Η σημασία αυτών των γλυπτών είναι μεγάλη, καθώς παρέχουν πληροφορίες για την κατανόηση της κλασικής γλυπτικής της Τήνου. Ως υψηλής ποιότητας έργα, αποτελούν κρίκο ανάμεσα στην ιστορία της αρχαίας γλυπτικής και της παράδοσης της σύγχρονης τηνιακής γλυπτικής.
Ο χώρος του νεκροταφείου βρίσκεται στις νότιο-ανατολικές υπώρειες του λόφου του Ξώμπουργου (εικ. 1) και αντιπροσωπεύει το κύριο νεκροταφείο των Κλασικών Χρόνων για τον αρχαίο οικισμό που αναπτυσσόταν στη δυτική και νότια κλιτύ του λόφου. Ο οικισμός, που ιδρύθηκε οχυρωμένος με ένα κυκλώπειο τείχος λίγο πριν το 1000 π.Χ. ως «οικισμός καταφύγιο», αναπτύχθηκε σταδιακά και επεκτάθηκε στη νότια κλιτύ του λόφου και απoτέλεσε τον σημαντικότερο οικισμό της Τήνου και βασικό οικονομικό και πολιτικό κέντρο του νησιού μέχρι την εγκατάλειψή του στο τέλος του 4ου αι. π.Χ.
2. Κεραμοσκεπής τάφος του 5ου αι. π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).
Το νεκροταφείο αναπτύσσεται σε δύο διαδοχικά άνδηρα του λόφου εκατέρωθεν ταφικής οδού που οδηγούσε στον οικισμό. Οι τάφοι που έχουν αποκαλυφθεί έως τώρα στο κάτω άνδηρο είναι κυρίως κεραμοσκεπείς (εικ. 2). Yπάρχουν και κιβωτιόσχημοι, καθώς και δύο σαρκοφάγοι (μία πήλινη και μία λίθινη) και αρκετοί εγχυτρισμοί (κυρίως νηπίων). Ανάμεσα στους τάφους υπήρχαν εναγιστικές πυρές. Οι νεκροί ήταν ενταφιασμένοι με λίγα κτερίσματα, συνήθως αγγεία εισηγμένα από την Αττική. Η σήμανση των τάφων σε αυτό το άνδηρο γινόταν με απλούς ανεπεξέργαστους λίθους.
3. Κάτω τμήμα επιτύμβιας στήλης με γυμνό νέο (τέλος 5ου αι. πΧ.) (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).
Αντίθετα, στο άνω άνδηρο υπήρχε κατά μήκος της ταφικής οδού μια σειρά κτιστών, πολυτελών κατασκευών διαφόρων τύπων για τη στήριξη ταφικών μνημείων. Ένας μικρός αριθμός επιτυμβίων στηλών που είχαν βρεθεί παλαιότερα στην περιοχή αποδίδονται στο νεκροταφείο, όμως για πρώτη φορά φέτος βρέθηκε ένας ικανός αριθμός επιτυμβίων στηλών στον χώρο του νεκροταφείου. Όλες βρέθηκαν σε ένα στρώμα καταστροφής του 4ου αι. π.Χ., σπασμένες και πεταμένες, με την κύρια όψη στο έδαφος. Ορισμένες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ιστορία της τηνιακής γλυπτικής, όπως μία στήλη με ανάγλυφη παράσταση γυμνού νέου από την οποία σώζεται μόνον το κάτω τμήμα (εικ.3) και μία άλλη με παράσταση γυμνού γενειοφόρου και πιθανότατα αφηρωϊσμένου άνδρα που συνοδεύεται από μικρό «παίδα» (τον συνήθως ερμηνευόμενο ως δούλο) που κρατά πτηνό (εικ. 4). Πρόκειται για έργο εξαίρετου γλύπτη κατασκευασμένη σε τηνιακό μάρμαρο που αποκόπτεται εύκολα σε επίπεδες επιφάνειες («φυλλιάρικο» ) και ίσως για αυτό το πρόσωπο του ανδρός βρέθηκε λίγο πιο πέρα από τη στήλη (εικ.5).
4. Επιτύμβια στήλη με παράσταση αφηρωϊσμένου άνδρα με τον δούλο του ( 4ου αι. π.Χ.) (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).
5. Το πρόσωπο του άνδρα της στήλης εικ. 4 όπως βρέθηκε στο στρώμα καταστροφής (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).
Την ανασκαφή διευθύνει η ομότιμη καθηγήτρια Νότα Κούρου.
Χορηγοί της ανασκαφής είναι η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής πολιτικής του Υπουργείου Ναυτιλίας και η μη κερδοσκοπική εταιρεία πολιτισμού ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ του Α. και της Μ. Μαρτίνου.
Πηγή: ΥΠΠΟΑ
1. Το κλασικό νεκροταφείο στις νότιο-ανατολικές υπώρειες του λόφου του Ξώμπουργου (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).