Πόλη 2.500 χρόνων τεκμηρίωσαν οι αρχαιολογικές έρευνες στη δυτική θεσσαλική πεδιάδα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας- αποτύπωσης και καταγραφής που έγιναν τον Σεπτέμβριο του 2016 στην κορυφή και τις άμεσες παρυφές του λόφου «Στρογγυλοβούνι» στον Βλοχό του Δήμου Παλαμά στην ΠΕ Καρδίτσας, αναγνωρίστηκαν πύργοι, τείχη και πύλες της πόλης στην κορυφή και στις πλαγίες του λόφου.
Ο αρχαιολογικός χώρος Βλοχού έχει βέβαια μακρά ιστορία στην έρευνα καθώς είναι γνωστός ήδη από το 19ο αιώνα. Η πρώτη αναφορά στο χώρο έγινε από τον W. Leake (Travelers in Northern Greece, vol. IV, 1835). Ακολούθησε ο J. L. Ussing (Rejsebilleder fra Syden, 1847), οι παρατηρήσεις του οποίου αποτελούσαν τη βασική πηγή πληροφοριών για τουλάχιστον 150 χρόνια. Στην συνέχεια ο Léon Heuzey (Excursion dans la Thessalie turque en 1858, 1927) επισκέφτηκε το χώρο το 1850, ενώ ο Friedrich Stählin (Das hellenische Thessalien (1924) προχώρησε σε ταύτιση της θέσης με την αρχαία πόλη Πειρασία. Το 1960 έγιναν οι πρώτες ανασκαφές τάφων στο νεκροταφείο και το 1964 κηρύχθηκε η θέση αρχαιολογικός χώρος (με την Υπουργική Απόφαση 1154/4.3.1964/ΦΕΚ91/Β’/19.3.1964), ενώ έχει καταρτισθεί πρόταση επικαιροποίησης της κήρυξης και οριοθέτησής του. Επιπλέον, σωστικές ανασκαφές στο Βλοχό διεξήχθησαν πρόσφατα από τις αρμόδιες Εφορείες (πρώην ΙΓ’ ΕΠΚΑ (Βόλος) και πρώην ΛΔ’ ΕΠΚΑ (Καρδίτσα). Το 2014 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας ξεκίνησε νέες έρευνες στη θέση.
Πρόκειται για μία ακρόπολη με ισχυρά τείχη εξαιρετικής διατήρησης που αναπτύσσονται τόσο στην κορυφογραμμή του λόφου όσο και στις κλιτύες του. Τα τείχη στον πεδινό χώρο δεν είναι ορατά επιφανειακά, ωστόσο, όπως διαπιστώθηκε κατά τη γεωφυσική διασκόπηση, διατηρούνται αμέσως κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στην κορυφή εντοπίζονται επίσης κατάλοιπα αρχιτεκτονικών κατασκευών, που αφορούν σε ένα κτιστό περίβολο ασαφούς προς το παρόν χρήσης, καθώς και σε θεμελιώσεις κτηρίων. Ο πολεοδομικός ιστός της αρχαίας πόλης εκτείνεται κατά κύριο λόγο στην πεδινή περιοχή, στη θέση «Πάτωμα», καθώς στο χώρο διατηρούνται ορατά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Τέλος, οι παλιότερες σωστικές ανασκαφές στο χώρο από τις τότε αρμόδιες Εφορείες έχουν αποκαλύψει κατάλοιπα οικιών αλλά και τμήματα από την οχύρωση (αδημοσίευτο υλικό).
Κατά το 2016 ξεκίνησε αρχαιολογικό πρόγραμμα (ΒΛΑΠ) στη θέση, το οποίο αποτελεί συνεργασία του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών (SIA) με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας. Πρόκειται για τριετές πρόγραμμα που διεξάγεται υπό τη διεύθυνση της Μαρία Βαϊοπούλου, Προϊσταμένης της Ε.Φ.Α. Καρδίτσας, ενώ επικεφαλής από την πλευρά του Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου είναι η Dr. Heléne Whittaker, καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ. Στις εργασίες πεδίου συμμετέχουν ο κ. Robin Rönnlund (Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ) και η Φωτεινή Τσιούκα (Ε.Φ.Α. Καρδίτσας). Ο ενθουσιασμός των μελών της αποστολής αποτυπώνεται εύγλωττα και από το σχόλιο το οποίο έχει αναρτηθεί στο ιστολόγιο της σουηδικής αποστολής:
«Σήμερα, είχαμε την πρώτη μας μέρα στο πεδίο, και - όπως είναι η παράδοση - τα πάντα ήταν λίγο χαοτικά. Ωστόσο, είχαμε μερικές ωραίες επισκέψεις από την πρόεδρο του χωριού Βλοχός, κα Ευαγγελία Ντόζη, καθώς και από τον δήμαρχο του Δήμου Παλαμά, κ Γιώργο Σακελλαρίου και τον αντιδήμαρχο κ Ιάσωνα Τσιρώνη. Ήταν όλοι πολύ ενθουσιασμένοι για το έργο και υποσχέθηκαν να βοηθήσουν με όποιο τρόπο μπορούσαν. Όλοι αισθανόμαστε πολύ χαρούμενοι για τη θερμή υποδοχή τους!», «Είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι για αυτό το έργο, το οποίο δεν είναι απλώς ένα νέο πρόγραμμα, αλλά το πρώτο σουηδικό αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία, και κατά πάσα πιθανότητα το πρώτο ξένο στην περιφερειακή ενότητα Καρδίτσας» (http://vlap.se/blog/).
Ο προγραμματισμός εργασιών του τριετούς προγράμματος, το οποίο εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Αύγουστο του 2016, περιλαμβάνει:
- Επιφανειακή έρευνα των ορατών αρχιτεκτονικών καταλοίπων του χώρου. Δηλαδή καταγραφή, μέτρηση συντεταγμένων με GPS, περιγραφή, μετρήσεις και σχέδια.
- Φωτογράφηση των σημαντικότερων αρχαιολογικών καταλοίπων με συμβατικές φωτογραφικές μηχανές και drones για φωτογραμμετρικό μοντέλο. Οι περισσότερες από τις φωτογραφίες εδάφους γίνονται παράλληλα με τις εργασίες καταγραφής.
- Γεωφυσική διασκόπηση του πεδινού αρχαίου οικισμού με GPR και μαγνητόμετρο.
- Δημοσίευση αποτελεσμάτων.
Οι εργασίες πεδίου επικεντρώθηκαν στον χώρο όπου εκτείνεται η οχυρωμένη αρχαία πόλη στη θέση «Στρογγυλοβούνι» και περιλαμβάνει την κορυφή και τις πλαγιές του ομώνυμου λόφου καθώς και την πεδινή περιοχή στα νότια ριζά του. Τα οχυρωματικά τείχη αποτυπώθηκαν, καταγράφηκαν με μεθόδους που συνδυάζουν την παραδοσιακή αρχαιολογική τεκμηρίωση και τη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία.
Τα πρώτα αποτελέσματα των εργασιών υποδεικνύουν ότι ο χώρος του Βλοχού χρησιμοποιήθηκε σε τρεις χρονολογικές περιόδους, εκ των οποίων η πρώτη περιλαμβάνει κυκλοτερή οχύρωση στην κορυφή του λόφου και τείχη που κατευθύνονται προς το νότιο πεδινό τμήμα του λόφου και χρονολογούνται στα ύστερα αρχαϊκά – πρώιμα κλασικά χρόνια, σύμφωνα με την τεχνοτροπία της τοιχοδομίας. Ο χώρος φαίνεται ότι αναδιαμορφώθηκε σε μια δεύτερη φάση σε τυπική πόλη των κλασικών – ελληνιστικών χρόνων με πολεοδομικό ιστό, οικίες, ακόμα και Αγορά, όπως διαπιστώθηκε κατά τη γεωφυσική διασκόπηση. Το μεγαλύτερο τμήμα των οχυρώσεων εντάσσεται σε αυτή τη δεύτερη φάση, ενώ η έκταση που περικλείουν τα τείχη υπολογίζεται στα 50 εκτάρια (500 στρέμματα). Αυτός ο οικισμός κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε, πιθανώς από τις ταραχές των Μακεδονικών Πολέμων στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. και η εγκατάσταση άρχισε ξανά στη Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Τα κατάλοιπα που χρονολογούνται στα ύστερα ρωμαϊκά – πρώιμα βυζαντινά χρόνια συνιστούν την τρίτη φάση του χώρου και περιλαμβάνουν επισκευές των τειχών της δεύτερης φάσης, εκ νέου κατασκευή οχυρωματικού περιβόλου, καθώς και έναν αξιόλογο αριθμό τάφων στην αστική περιοχή των υστεροκλασικών χρόνων.
Τα πρώτα δεδομένα των ερευνών στο χώρο του Βλοχού αποδεικνύουν ότι, αν και η αρχαία αυτή θέση θεωρούνταν παλιότερα ήσσονος σημασίας, η οχυρωματική και οικιστική της ανάπτυξη υπήρξε πολύ πιο εκτεταμένη από ότι είχε αρχικά εκτιμηθεί και ότι εν τέλει πρόκειται για μια μεγάλη και σημαντική θέση στο βόρειο – ανατολικό τμήμα της θεσσαλικής πεδιάδας.
Σταυρούλα Μασουρίδη
Αρχαιολόγος
