Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονίων ταυτίζεται πιθανότατα με τη νεκρόπολη της ομηρικής Αραιθυρέης, την οποία ο Όμηρος αποκαλεί «ερατεινή», δηλαδή θελκτική, και η οποία κατατάσσεται στα πολίσματα που ανήκαν στον Αγαμέμνονα. Το πόλισμα της Αραιθυρέας βρισκόταν στο χαμηλό, φυσικώς διαμορφωμένο οχυρό λόφο, που στην μια μεριά του κατέβαινε κελαρυστό νερό με αιωνόβια πλατάνια και αηδόνια να κελαηδούν. Το όνομα της Αραιθυρέας προέρχεται από την κόρη του αυτόχθονος βασιλέως Άραντος ο οποίος, σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν ο πρώτος άνθρωπος σε αυτήν την περιοχή. Η Αραιθυρέη βρίσκεται στην χώρα των Φλιασίων και είχε άμεση οδική επαφή με τις Μυκήνες και το Άργος. Από την πανάρχαια Αραιθυρέη περνούσαν δύο μυκηναϊκοί οδικοί άξονες, ο ένας προς τον Φενεό και ο άλλος μέσω Τιτάνης προς την Σικυώνα. Το νεκροταφείο βρίσκεται στην ελαιόφυτη πλαγιά του λόφου που περιβάλλει από ανατολικά την ομώνυμη κοινότητα, προσφέροντας εξαιρετική θέα στην κοιλάδα της Φλιασίας.
Το νεκροταφείο έγινε γνωστό μετά τη βάναυση σύλησή του από οργανωμένες ομάδες αρχαιοκαπήλων, τη δεκαετία του 1970. Ακολούθησε ανασκαφή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας υπό τη διεύθυνση της τότε εφόρου Κ. Κρυστάλλη-Βότση (1978-1980), φέρνοντας στο φως ευρήματα τα οποία κατέδειξαν αμέσως ότι πρόκειται για σημαντική μυκηναϊκή νεκρόπολη και επίσης κατέστησαν δυνατό τον συσχετισμό τους με τα προϊόντα της λαθρανασκαφής, όταν αυτά διατέθηκαν για πώληση στο εξωτερικό, το 1993. Η άμεση αντίδραση της ελληνικής πολιτείας οδήγησε στον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων (1996), οι οποίες παρουσιάστηκαν με τα ευρήματα της ανασκαφής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και σήμερα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας.
Το τμήμα της νεκρόπολης που έχει αποκαλυφθεί δίνει την εικόνα πυκνής χρήσης του χώρου. Το νεκροταφείο περιλαμβάνει σχεδόν αποκλειστικά θαλαμοειδείς τάφους, οι οποίοι διατάσσονται κατά συστάδες στο μέτωπο του λόφου, αλλά, λόγω έλλειψης χώρου, λαξεύτηκαν και άλλοι τάφοι ενδιάμεσα, έτσι που οι θάλαμοι κάποιων τάφων να αναπτύσσονται στον δρόμο άλλων (λ.χ. ο τάφος 10 στον δρόμο του τάφου 9). Σε γειτνίαση με τους θαλαμωτούς τάφους βρίσκεται ένας μεγάλων διαστάσεων λακκοειδής τάφος.
Οι θαλαμοειδείς τάφοι χρησιμοποιούνται καθ’ όλη την διάρκεια της μυκηναϊκής εποχής (π. 1600/1550-1100 π.Χ.) και βρίσκονται συχνά οργανωμένοι σε επιμέρους ομάδες-συστάδες. Όμοια αναπτύσσονται και οι τάφοι των Αηδονίων, οι οποίοι συγκεντρώνονται σε τρεις συστάδες, στο ανώτερο, το μεσαίο και το κατώτερο τμήμα του λόφου, δύο εκ των οποίων ερευνήθηκαν φέτος. Στον τάφο της μεσαίας συστάδας, του οποίου η οροφή είχε καταρρεύσει, διακρίθηκε μία πρωτογενής ταφή και σημαντικός αριθμός ανακομιδών, κτερισμένες κυρίως με πήλινα αγγεία και ειδώλια. Ο τάφος της κατώτερης συστάδας είχε επανειλημμένα χρησιμοποιηθεί, εκτός από τη μυκηναϊκή εποχή, στη γεωμετρική και την αρχαϊκή περίοδο και μεταγενέστερα. Παρά την μακρόχρονη χρήση, στο θάλαμο του τάφου αυτού διατηρήθηκε αδιατάρακτος λάκκος της πρώιμης μυκηναϊκής εποχής (π. 1600/1550 - 1550/1450 π.Χ.), ο οποίος μεταξύ άλλων περιέλαβε ταφή κτερισμένη με χάλκινα όπλα και άλλα αντικείμενα γοήτρου.
Οι τάφοι είναι εξολοκλήρου σκαμμένοι στον φυσικό βράχο και οι περισσότεροι έχουν ορθογώνιο θάλαμο και επιμήκεις κατηφορικούς δρόμους καθώς και μνημειακές προσόψεις. Υπάρχουν ωστόσο και τάφοι με κυκλικό θάλαμο και κοντό δρόμο. Επίσης υπάρχουν και δρόμοι χωρίς θάλαμο, καθώς η σκληρότητα του εδάφους δεν επέτρεψε εν τέλει την λάξευση θαλάμου. Αποτελούνται από τρία τμήματα: τον δρόμο, έναν επιμήκη διάδρομο που οδηγεί από την επιφάνεια του εδάφους στο στόμιο, την υπόγεια είσοδο δηλαδή, μέσω της οποίας εισέρχεται κανείς στον ταφικό θάλαμο. Οι εξαιρετικά επιμελημένες προσόψεις των τάφων καθώς και τα χρυσά κοσμήματα και μικροτεχνήματα δεν αφήνουν αμφιβολία για την υψηλή κοινωνική τάξη στην οποία ανήκαν οι νεκροί των τάφων.
Στον χώρο των Αηδονίων η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας έχει ξεκινήσει την υλοποίηση ενός σύνθετου προγράμματος. Πρόκειται για μία συστηματική ανασκαφή και έρευνα για τη μελέτη των χρήσεων των τάφων, της δίαιτας και των δημογραφικών στοιχείων του πληθυσμού σε σχέση με την παραγωγή και την κατανάλωση αντικειμένων. Στο δημοτικό σχολείο της κοινότητας, το οποίο έχει ήδη παραχωρηθεί στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας από τον Δήμο Νεμέας, προβλέπεται η δημιουργία ενός ενημερωτικού κέντρου, όπου μεταξύ άλλων θα αντιπαραβάλλονται τα πορίσματα της ανασκαφής με τις χαμένες, εξαιτίας της εκτεταμένης αρχαιοκαπηλίας, πληροφορίες.
Έπειτα από σχετική έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, το προηγούμενο διάστημα ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή στο νεκροταφείο των Αηδονίων. Στις 23 Ιουλίου ολοκληρώθηκε η πρώτη περίοδος της ανασκαφής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορινθίας, υπό την Διεύθυνση του Προϊσταμένου της Υπηρεσίας, κ. Κωνσταντίνου Κίσσα, με την καθοριστική συμβολή του Nemea Center for Classical Archaeology του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Berkeley, διά της Διευθύντριας του, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας, Kim Shelton.
Η μελέτη του συνόλου αναμένεται να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τα Αηδόνια της πρώιμης μυκηναϊκής, τις σχέσεις της θέσης με τις Μυκήνες καθώς και για τις ταφικές πρακτικές στη βορειοανατολική Πελοπόννησο. Στην ίδια περιοχή, σωστική ανασκαφή έφερε στο φως μία συστάδα υστερορωμαϊκών τάφων, τεκμηριώνοντας επιπλέον περίοδο χρήσης του χώρου.
Σταυρούλα Μασουρίδη
Αρχαιολόγος
